Zarząd Związku Miast Polskich wyraża wdzięczność mieszkańcom i samorządom polskich miast za ogromne wsparcie dla uchodźców, wszystkich Ukraińców, ich Oj­czyzny, ich miast-hromad, świadczone w tak wielu formach i w tak ogromnej skali. Dziękujemy także licznym śro­dowiskom, zwłaszcza organizacjom i inicja­tywom obywa­telskim, które od ponad dwóch miesięcy podejmują bezprecedensowe działania w ramach solidarności z Ukrainą.

Na podstawie odpowiedzi udzielonych na naszą ankietę przez część miast człon­kowskich, a także innych źródeł, przygotowujemy szkic raportu o wsparciu udzielanym Ukrainie przez nasze społeczności lokalne i regionalne. Podsu­mowując pierwsze mie­siące tego nowego rozdziału w dziejach Europy stanowić on będzie punkt wyjścia do dalszych prac, które powinny dotyczyć niezbędnych rozwiązań długofalowych, syste­mo­wych. Obecne doświadczenia już dzisiaj uwi­daczniają skalę wyzwań, jakie stoją przed nami.

Wyrażamy wdzięczność Prezydentowi Wrocławia, wszystkim inicjatorom i uczestnikom Samo­rządowego Okrągłego Stołu w sprawie uchodźców z Ukrainy za przygotowanie i prze­prowadzenie tego spotkania na najwyższym poziomie, w poczuciu i perspektywie odpowie­dzialności za przyszłość Europy. Oczekujemy, że niezbędne rozwiązania systemowe zosta­ną wkrótce przygo­towane, z wykorzystaniem wypracowanych we Wrocławiu rekomendacji.

Pragniemy zwrócić uwagę na następujące elementy:

1. W zakresie decentralizacji spraw publicznych w Polsce

Pandemia koronawirusa i napływ uchodźców wojennych z Ukrainy jednoznacznie potwier­dziły kluczową rolę, jaką pełni samorząd terytorialny w rozwiązywaniu najtrudniej­szych nawet prob­lemów w państwie „opartym na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot”, mobilizując przy tym całe społeczności lokalne i liczne organizacje obywatelskie. Dlatego apelujemy o powstrzymanie procesów centralizacyjnych i powrót do pełnego przestrze­gania podstawy naszej Konstytucji – zasady subsydiarności. Przyjmowane rozwiązania, doty­czące miejsca samorządu terytorialnego w systemie władz publicznych, muszą przestrzegać tej zasady, której konkretną definicję zawiera art. 15.

2. W zakresie finansów publicznych

Społeczności lokalne i regionalne, realizujące większą część podstawowych praw zarówno naszych obywateli jak i goszczących w Polsce cudzoziemców, w tym szukających u nas schro­nienia uchodźców wojennych, muszą – poza dobrym prawem – mieć do dyspo­zycji adekwatną do zakresu tych obowiązków część dochodów publicznych. Powinny one – tak jak to było do niedawna – być oparte przede wszystkim na dochodach własnych. Dla­tego należy przywrócić ukształtowane od 2003 roku proporcje w ich strukturze, zwłaszcza poprzez zrekompensowanie gigantycznego ubytku we wpływach z podatku PIT poprzez odpowiednie zwiększenie udziałów gmin, powiatów i województw w tym podatku.

3. W zakresie poszczególnych dziedzin życia

Dziękujemy stronie rządowej za wspólne budowanie doraźnych rozwiązań prawnych i finansowych, dotyczących stworzenia warunków pobytu w Polsce rzeszy uchodźców, za przyjęcie większości naszych postulatów zgłaszanych do ustawy z dnia 12 marca i jej kolejnych nowelizacji. Jednak niektóre rozwiązania wymagają kolejnych, zarówno doraźn­ych jak i syste­mowych zmian, które są postulowane przez nasze miasta:

a) ze względu na skalę i dotychczasowy przebieg zjawiska trzeba stworzyć system alokacji migrantów, zapewniający integrację możliwości zakwaterowania/pobytu z uwa­runkowania­mi rynku pracy oraz systemu edukacji; system ten musi znaleźć stosowne finansowanie;

b)ze względu na znaczenie jakości oferowanych warunków edukacji dla przyszłości mło­dych uchodźców należy jeszcze bardziej uelastycznić tworzone w tym zakresie możli­wości oraz podjąć ścisłą współpracę z przedstawicielami resortu edukacji Ukrainy; tworzone możliwości muszą objąć także dzieci niepełnosprawne;

c)ze względu na kompetencje wielu uchodźców i jednoczesne potrzeby naszego rynku pracy w wielu sektorach należy ułatwić czasowy dostęp do zawodów, w których obo­wią­zują określone wymagania, a w których notujemy rosnące deficyty (np. w edukacji, kultu­rze, ochronie zdrowia, pomocy społecznej czy opiece senioralnej);

d) ze względu na kluczowe znaczenie poprawy warunków zakwaterowania uchodźców należy:
- jeszcze poszerzyć bieżące ułatwienia w zakresie przejmowania na te cele różnych obiektów i ich przystosowania do zamieszkania w dłuższych okresach czasu;
- wprowadzić do przepisów budowlanych rozszerzone pojęcia mieszkań interwencyj­nych (emergency housing), tworzonych w warunkach kryzysowych o znacznej skali, wraz z niezbędnymi standardami i wymogami technicznymi;

e) ze względu na ogromną rolę, jaką w szczególnych dziś warunkach pełnią organizacje pozarządowe, należy wzmocnić ich finansowanie podmiotowe, poprzez:
- zwiększenie do 2% dobrowolnego odpisu na działalność pożytku publicznego z podatku PIT (który znacznie się skurczył w wyniku zmian w tym podatku),
- wprowadzenie 1% dobrowolnego odpisu na działalność pożytku publicznego z podatku CIT;

f) ze względu na spodziewany wzrost liczby uchodźców, którzy będą wymagali wsparcia socjalnego, należy zapewnić dostęp do innych niż określone w spec-ustawie świadczeń nie tylko w ramach zadań własnych JST, ale także zadań zleconych.

Mamy nadzieję, że przedstawione powyżej postulaty naszych miast zostaną wzięte pod uwagę w dalszych pracach Zespołu ds. Uchodźców, powołanego przez KWRiST.


Starogard Gdański, 13 maja 2022 r. 

(-) Zygmunt Frankiewicz
PREZES ZWIĄZKU