Prowadzone w roku 2017 działania dotyczące spraw legislacyjnych można podzielić na:
- formułowanie opinii o projektach aktów prawnych i udział w negocjacjach na temat ich kształtu,
- zgłaszanie sprzeciwu wobec projektów zawierających rozwiązania niekorzystne,
- przedstawianie własnych projektów i propozycji rozwiązań.
Większość uwag Związku do projektu Kodeksu urbanistyczno-budowlanego została uwzględniona, tyle że po raz kolejny projekt potrzebnych rozwiązań w zakresie planowania przestrzennego został faktycznie zablokowany przez różne grupy rozbieżnych interesów. Zamiast tego resort infrastruktury zaproponował uchwalenie tzw. ustawy inwestycyjnej, która zawiera niektóre zapisy proponowane w Kodeksie, jednak nie jest rozwiązaniem systemowym. Jego brak nieuchronnie będzie prowadzić do dalszej degradacji przestrzeni w wyniku niekontrolowanej suburbanizacji.
1 stycznia 2018 r. weszła w życie postulowana od lat przez Związek zmiana art. 36 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, która znosi roszczenia finansowe za zmiany w planach wymuszone przez zmiany ustaw i rozporządzeń oraz decyzje innych władz publicznych. Została ona wprowadzona w wyniku uchwalenia nowego Prawa wodnego.
Związek wsparł oczywiście projekt ustawy metropolitalnej dla konurbacji śląsko- zagłębiowskiej, ponieważ doszło do uzgodnienia jego wersji końcowej z zainteresowanymi miastami. Dzięki ustawie metropolia górnośląsko-zagłębiowska uzyskała dodatkowe środki na zadania metropolitalne oraz narzędzie do koordynacji planów zagospodarowania przestrzennego w postaci ramowego studium. Niestety, przy okazji tej ustawy uchylono uchwaloną w roku 2015 ustawę o związkach metropolitalnych, co znacznie utrudniło organizowanie współdziałania samorządów w innych obszarach metropolitalnych; dzisiejsze formy współpracy – stowarzyszenia JST oraz związki komunalne – nie są wystarczające. W tej sytuacji do Sejmu trafiły poselskie projekty dotyczące Warszawy, Trójmiasta, Poznania i Wrocławia. Projekt w sprawie metropolii warszawskiej zawierał rozwiązania niemożliwe do przyjęcia zarówno dla stolicy jak i dla miast i gmin podwarszawskich. Związek wsparł działania samorządów Warszawy i jej otoczenia, które doprowadziły do wycofania projektu poselskiego. Pozostałym projektom nie nadano biegu w pracach sejmowych.
Na początku roku 2017 podjęto debatę nad zmianami ustrojowymi w ustawach samorządowych oraz nad projektami zmian w przepisach wyborczych. Propozycje, zwłaszcza dotyczące wprowadzenia z mocą wsteczną ograniczenia liczby kadencji bezpośrednio wybieranych wójtów, burmistrzów i prezydentów miast, doprowadziły do znacznej mobilizacji środowiska, którego apogeum było marcowe Forum Samorządowe, zorganizowane przez nasz Związek i Związek Gmin Wiejskich RP, ze wsparciem pozostałych organizacji samorządowych. Podczas Forum zgromadzeni w liczbie ponad półtora tysiąca przedstawiciele miast i gmin oraz powiatów i województw stanowczo zaprotestowali przeciwko proponowanym zmianom ustrojowym, przyjmując jednocześnie dokument pod nazwą Karta Samorządności, która przypomina zasady funkcjonowania samorządu terytorialnego, ujęte w Konstytucji RP oraz Europejskiej Karcie Samorządu Lokalnego. Ta mobilizacja, poparta zapowiedzią Prezydenta RP, że nie podpisze ustawy wprowadzającej limit liczby kadencji z mocą wsteczną, spowodowała wycofanie się projektodawców z tego zamiaru.
Inne zapowiadane propozycje przedstawiono jesienią 2017 r. w postaci poselskiego projektu ustawy o zwiększeniu udziału obywateli w życiu publicznym. Projekt zawierał bardzo dużo rozwiązań, które budziły sprzeciw środowisk samorządowych, wyrażony w stanowiskach poszczególnych organizacji oraz bardzo wielu rad miast, gmin, powiatów i sejmików województw. Prace nad projektem były prowadzone w specjalnie powołanej do rozpatrzenia tego projektu komisji, która m.in. nie wyraziła zgody na wysłuchanie publiczne. Wobec tego – we współpracy z PBiIS Stocznia – zorganizowaliśmy obywatelskie wysłuchanie publiczne projektu na Uniwersytecie Warszawskim. Podjęliśmy także intensywne działania medialne, których celem było wykazanie niezgodności części proponowanych rozwiązań z deklarowaną w tytule projektu intencją projektodawców. Jednocześnie samorządowcy i inne środowiska również formułowały liczne zastrzeżenia wobec projektu. Dzięki tym działaniom udało się doprowadzić do uwzględnienia części naszych postulatów, w tym: utrzymania JOW-ów w gminach do 20 tys. mieszk., pozostawienia radom gmin prawa ustalania okręgów wyborczych, rezygnacji z możliwości kandydowania do rad osób spoza gminy, utrzymania bez zmian statusu skarbnika gminy, utrzymania głosowania korespondencyjnego osób niepełnosprawnych.
Wobec faktu, że uchwalona ustawa zawiera wciąż zapisy, które – naszym zdaniem – są niezgodne z Konstytucją (ograniczenie liczby kadencji), niesprawiedliwe (ograniczeni udziału przedstawicieli niepartyjnych komitetów wyborczych w komisjach wyborczych) albo trudne w realizacji (przepisy wyborcze), zwróciliśmy się do Prezydenta RP z wnioskiem o rozpatrzenie naszych uwag przed podpisaniem ustawy. Prezydent ustawę jednak podpisał już w kilka dni po jej otrzymaniu.
Kolejną ważną kwestią legislacyjną była nowelizacja ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych. W ramach Komisji Wspólnej udało się nam wynegocjować kompromisowy kształt rządowego projektu, jednak posłowie wprowadzili do niej niemożliwe do przyjęcia zmiany. W tej sytuacji zwróciliśmy się do Prezydenta RP z wnioskiem o niepodpisywanie nowelizacji ustawy o RIO. Prezydent ustawę zawetował.
Kontakty z Prezydentem RP, które uległy znacznej intensyfikacji wiosną 2017 roku, doprowadziły do powołania z inicjatywy Pana Prezydenta Andrzeja Dudy przy jego Kancelarii specjalnego Zespołu ds. przeglądu prawa samorządowego, który rozpoczął prace jesienią ubiegłego roku. Prezydent deklaruje możliwość kierowania do Sejmu projektów ustaw na wniosek organizacji samorządowych, których przedstawiciele uczestniczą w pracach Zespołu.
Po wprowadzeniu w życie negatywnie opiniowanej przez większość miast reformy oświatowej skupiliśmy się na monitorowaniu jej skutków oraz – co ważniejsze – na odpowiednim kształcie przepisów dotyczących finansowania oświaty i statusu zawodowego nauczycieli. W ramach tych prac wynegocjowano (wspólnie ze stroną rządową i związkową) korzystne dla samorządów propozycje zmian w projekcie zasad dotowania szkól niepublicznych i zmian dotyczących statusu zawodowego nauczycieli. Zablokowaliśmy też w ramach prac Komisji Wspólnej „rewolucyjne zmiany” w projekcie nowych zasad finansowania oświaty, niekorzystnych dla miast, które miały wejść w życie począwszy od roku 2018.
Kwestią, która niezmiennie zajmuje uwagę Związku, są finanse miast. W roku 2017 prace w resorcie toczyły się pod wpływem zmian personalnych (dymisja wiceminister H. Majszczyk, zmiana na funkcji ministra). W pierwszej połowie roku udało się nam zablokować niekorzystny projekt nowelizacji ustawy o finansach publicznych (art. 243). Przedstawiliśmy też własny pakiet 7 projektów zmian w ustawach dotyczących finansów samorządowych (w tym art. 243 ustawy o finansach publicznych), a także – wraz z Unią Metropolii Polskich – propozycje zmian w podatku od nieruchomości (w zakresie opodatkowania gruntów), jednak projekty te nie zostały na razie rozpatrzone.
W pracach Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego uzgodniono większość wniesionych przez stronę rządową projektów ustaw i rozporządzeń. Do najważniejszych efektów – poza wymienionymi powyżej – należy zaliczyć:
1) wynegocjowanie niezbędnych zmian w ustawie o zasadach kształtowania wynagrodzeń osób kierujących niektórymi spółkami, w zakresie dotyczącym spółek komunalnych;
2) wynegocjowanie korzystnych zmian w projekcie ustawy o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego gruntów zabudowanych na cele mieszkaniowe w prawo własności gruntów;
3) wynegocjowanie ważnych zmian w rozporządzeniu dot. wynagrodzeń pracowników samorządowych.
4) wynegocjowanie korzystnych dla szpitali samorządowych zmian w ustawie o systemie podstawowego szpitalnego zabezpieczenia świadczeń opieki zdrowotnej i w aktach wykonawczych;
5) wynegocjowanie korzystnych zmian w projekcie ustawy reprywatyzacyjnej (m.in. możliwość rozłożenia na raty, osłona finansowa, ograniczenie do terenu danej JST);
6) uzyskanie postulowanej zmiany w resortowym projekcie ustawy o gospodarce nieruchomościami (w zakresie zwrotu wywłaszczonych nieruchomości);
7) po negatywnie zaopiniowanej nowelizacji ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i odbiorze ścieków wynegocjowanie oczekiwanego przez miasta kształtu rozporządzenia ws. taryf za wodę i ścieki;
8) wynegocjowanie pewnej części postulowanych przez samorządy zmian w projekcie ustawy o jawności w życiu publicznym (prace nad projektem trwają);
9) uzyskanie ważnych dla samorządów zapisów w ustawie o elektromobilności;
10) zablokowanie zamiaru cofnięcia komunalizacji terenów pokolejowych, przejętych po 27 maja 1990 r.
W ramach prac sejmowych udało się wynegocjować szereg korzystnych zmian w procedowanych ustawach, w tym niektóre wymienione powyżej. Poza tym została uchwalona poparta przez Związek, na wniosek wielu miast, ustawa dająca radom miast dodatkowe uprawnienia w kształtowaniu zasad sprzedaży napojów alkoholowych. W podkomisji sejmowej wypracowano projekt zmian w zakresie oświetlenia ulic, który jednak jest blokowany przez lobby energetyczne.
Łącznie Zarząd Związku wydał 16 stanowisk, zaopiniował 98 projektów ustaw, 60 projektów rozporządzeń oraz 17 innych dokumentów.
W załączeniu infografika - podsumowanie aktywności legislacyjnej ZMP w 2017 roku.
