Dzień wcześniej w gostyńskim Muzeum otwarto wystawę „Wypędzeni 1939…”, a w Bazylice Świętogórskiej odprawiona została msza święta, po której złożono bukiety kwiatów przy tablicy poświęconej tym, których Niemcy zmusili do opuszczenia swych domów.
- Wydarzenia, które miały miejsce 80 lat temu w Wielkopolsce, tragicznie zapisały się w życiorysach wielu rodzin – także wielu gostyńskich rodzin. Ponieważ we współczesnym świecie też zdarzają się sytuacje, w których zwykli ludzie wbrew własnej woli muszą opuszczać rodzinne domy, to temat naszej konferencji jawi się jako wciąż aktualny – mówił burmistrz Jerzy Kulak, zwracając się do uczestników zaraz po powitaniu, którego w imieniu gospodarzy dokonał ks. Marek Dudek COr, superior Kongeregacji Oratorium, która była gospodarzem konferencji. – Chcemy stąd, wczoraj z Gostynia, a dzisiaj ze Świętej Góry, głośno wołać: „Nigdy więcej wysiedleń!” – dodał burmistrz.
W multimedialnej auli świętogórskiego Domu Pielgrzyma zgromadziło się ponad 150 słuchaczy, w tym spora grupa młodzieży. Zebrani wysłuchali 12 prelekcji, mieli również możliwość obejrzenia premierowego pokazu filmu dokumentalnego „Wypędzeni”, autorstwa Agnieszki i Dariusza Wujków, według scenariusza Elżbiety Skorupskiej. Autorzy opowiadają w nim o wydarzeniach sprzed 80 lat, wykorzystując wspomnienia osób, które były wysiedlane z Gostynia i okolic.
Najwięcej emocji wywołały jednak wspomnienia prezentowane na żywo. Pięcioro prelegentów, nie ukrywając wzruszenia, wracało w swych wystąpieniach do tych tragicznych fragmentów swego życiorysu, bądź losów swych najbliższych, które związane były z wysiedleniem. Mówili o tym: Dorota Lisewska z Gostynia, wysiedlana w 1939 roku spod Wrześni; Maria Maćkowiak z Grabonoga, wysiedlana w 1940 roku z rodzinnej miejscowości; Sigfrid Rebehn z niemieckiej wioski Brügge, którego rodzina była wysiedlana trzykrotnie (1915, 1941 i 1945); Emil Berger z Unterbreizbach w niemieckiej Turyngii, urodzony w 1942 roku w Gostyniu, który opuścił wraz z rodziną dom w Sikorzynie w 1945 roku, a także Irakijka In Am Sayad Mahmood, którą w 1996 roku wyrzucono z jej domu w Bagdadzie.
Zainteresowanie słuchaczy budziły również wystąpienia pozostałych referentów. Wojenne losy księży filipinów z podgostyńskiej kongregacji, z przywołaniem nieznanych dotychczas źródeł, przedstawił ks. dr Henryk Brzozowski Cor.
Stan dotychczasowej wiedzy na temat wysiedleń gostynian w okresie II wojny światowej, w oparciu o udokumentowane źródła, zaprezentował Robert Czub, dyrektor gostyńskiego muzeum.
O swych zabiegach na rzecz uznania świętogórskiego klasztoru za obóz przejściowy dla mieszkańców powiatu gostyńskiego opowiedział dr Zbigniew Kulak, który zaangażował się w te starania w okresie pełnienia mandatu senatorskiego (1993-2005), realizując w ten sposób liczne prośby zgłaszających się do niego mieszkańców.
Swymi refleksjami z niezliczonych spotkań z wysiedlanymi w okresie wojny, a zwłaszcza w pierwszych jej miesiącach, Wielkopolanami podzielił się dr Jacek Kubiak, który koordynował projekt pt. „Deportacje obywateli polskich z ziem wcielonych do III Rzeszy”, realizowany z inicjatywy Związku Miast Polskich.
O niezwykle skomplikowanych, często bardzo tragicznych losach rodzin ofiar terroru nazistowskiego mówiła Małgorzata Przybyła pracująca w Arolsen Archives, Międzynarodowym Centrum Prześladowań Nazistowskich w niemieckim Bad Arolsen – instytucji, która obecnie z wielkim trudem poszukuje na całym świecie potomków ofiar, aby zwrócić rodzinom przedmioty osobiste zdeponowane w archiwum, a przekazane z obozów.
Problemom polskich przesiedleńców, którzy po II wojnie znaleźli się na Dolnym Śląsku, a także Niemcom, którzy w tym samym okresie ze Wschodu trafili do Saksonii, poświęcone było wystąpienie dr. Wolfganga Nichta z Niemiecko-Polskiego Towarzystwa Saksonii.
Ostatnią prelegentką była dr hab. Maria Zielińska, profesor z Instytutu Socjologii na Uniwersytecie Zielonogórskim, która mówiła o przeprowadzonych badaniach naukowych dotyczących następstw wypędzeń, deportacji i przymusowych migracji.
Zarówno przeżycia osobiste, jak i zaprezentowane relacje, refleksje, czy wyniki badań, mogą stanowić cenny materiał do dalszych prac – zarówno regionalistów, jak i naukowców. Temat przymusowych wysiedleń jest nie tylko ważnym rozdziałem historii regionu, wymagającym nieustannych poszukiwań nowych źródeł, mogących uzupełnić wiedzę w tym zakresie, ale – jak pokazała świętogórska konferencja – wciąż budzi ogromne emocje, gdyż tego typu tragiczne wydarzenia mają miejsce również we współczesnym świecie.
* * *
Pierwszym wydarzeniem zaplanowanym w ramach obchodów 80. rocznicy było otwarcie wystawy „Wypędzeni 1939... Deportacje obywateli polskich z ziem wcielonych do III Rzeszy”. Wystawa powstała we współpracy Związku Miast Polskich z Instytutem Pamięci Narodowej. Wernisaż miał miejsce w poniedziałek, 9 grudnia 2019 roku w sali wystaw czasowych Muzeum w Gostyniu.
Ekspozycję tworzą wielkoformatowe plansze, na których ukazano akty związane z deportacją ludności polskich miast i miasteczek. Pokazują przebieg deportacji, ich genezę, przykłady miejsc, w których przebywali wysiedleni, a także warunki ich życia w Generalnym Gubernatorstwie.
Na otwarcie przybyli m.in. krajowi i zagraniczni prelegenci zaplanowanej na następny dzień konferencji „Nigdy więcej wysiedleń!” – wśród nich dr Jacek Kubiak, jeden spośród współtwórców wystawy, reprezentujący Związek Miast Polskich. Był także dr Rafał Kościański – naczelnik Oddziałowego Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Poznaniu. Podczas spotkania dr Jacek Kubiak omówił koncepcję ekspozycji i odniósł się do niektórych wątków prezentowanych na planszach.
Wystawę w gostyńskim Muzeum można oglądać do 27 stycznia 2020 roku.
Tego samego dnia wieczorem w bazylice świętogórskiej odprawiona została msza święta, po której pod tablicą upamiętniającą uwięzienie i wysiedlenie gostynian do Generalnego Gubernatorstwa, umieszczoną na murze okalającym świątynię, wiązanki kwiatów złożyli przedstawiciele gminy i powiatu oraz kombatanci, a w imieniu gości niemieckich – delegacja Niemiecko-Polskiego Towarzystwa Saksonii.
* * *
Organizatorami obchodów 80. rocznicy wysiedleń byli: Gmina Gostyń i Muzeum w Gostyniu. Patronat nad wszystkimi przedsięwzięciami objął Związek Miast Polskich.
Partnerami świętogórskiej konferencji – obok ZMP – byli również: Stowarzyszenie Miłośników Muzyki Świętogórskiej im. Józefa Zeidlera, Arolsen Archives – Międzynarodowe Centrum Prześladowań Nazistowskich, a także Niemiecko-Polskie Towarzystwo Saksonii.
Serdeczne podziękowania należą się wszystkim osobom i instytucjom, bez których pomocy, często bezinteresownej, niemożliwe byłoby nadanie tak doniosłej rangi tej jakże ważnej dla mieszkańców Gostynia, ziemi gostyńskiej i całej Wielkopolski, rocznicy.
