REWITALIZACJA

Kontekst:
Obywatele miast Europy mają prawo do zrównoważonego, ustawicznego rozwoju: gdzie władze lokalne zmierzają do uzyskania równowagi pomiędzy rozwojem gospodarczym i ochroną środowiska naturalnego. (Europejska Deklaracja Praw Miejskich, Strasbourg 1992)

Można zaryzykować stwierdzenie, że polityka miejska w Polsce zaczęła się od rewitalizacji. To właśnie pod tym hasłem pojawiło się zintegrowane podejście do rozwoju obszarów miejskich, uwzględniające interakcje pomiędzy poszczególnymi składnikami systemu miejskiego. Na dobre „moda” na rewitalizację w polskich miastach zapanowała wraz z pojawieniem się dedykowanych na ten cel środków z funduszy europejskich. Już po pierwszym okresie programowania okazało się, że rewitalizacja „pod programy” z modelowym założeniami ma wspólne co najwyżej wstępy, jakimi opatrzono pierwsze lokalne programy rewitalizacji, pełne frazesów o holistycznym podejściu, synergii i partycypacji. W praktyce dominowały inwestycje punktowe i estetyzacja centrów miast, a działania oddolne stanowiły raczej przysłowiowy kwiatek do kożucha, niż narzędzie społecznej zmiany.

Wiele nadziei na poprawę tego stanu rzeczy wiązano z wejściem w życie ustawy o rewitalizacji, która kładzie większy nacisk na działania społeczne, wdrażanie podejścia zintegrowanego oraz realne angażowanie lokalnych społeczności w proces odnowy. Ustawa powstała na bazie samorządowego projektu, opracowanego przez Związek Miast Polskich we współpracy ze Śląskim Związkiem Gmin i Powiatów.

Jaką rolę w rozwoju polskich miast odegrały dotychczasowe działania rewitalizacyjne? Jaka jest przyszłość rewitalizacji w Polsce? Czy rewitalizacja jest rzeczywiście odpowiedzią na problemy miast zmagających się ze strukturalnym kryzysem wielu dzielnic? W końcu, czy działania rewitalizacyjne, które w wielu wypadkach nie uwzględniają problemów mieszkaniowych, dają nadzieję na rozwiązanie jakichś problemów społecznych, czy może ułatwiają jedynie zachodzenie procesów gentryfikacji śródmieść?

Odpowiedzi na te i wiele innych pytań na temat rewitalizacji polskich miast powinien przynieść monitoring polityki miejskiej, w tym analizy zarówno tych doświadczeń, które są określane jako modelowe, jak i tych, które nie zostały zaliczone do tej grupy.

Uczestnicy:
Prowadzenie: dr Aleksandra Jadach-Sepioło (Szkoła Główna Handlowa)
Paweł Chorąży, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Rozwoju
Tomasz Żuchowski, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Infrastruktury i Budownictwa
Bartosz Skaldawski, Wicedyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa
Paweł Lisowski, Dyrektor Departamentu Współpracy z Samorządami Terytorialnymi w BGK
Paweł Orłowski, Członek Zarządu Województwa Pomorskiego
Marcin Bazylak, Zastępca Prezydenta Dąbrowy Górniczej
Janusz Chwierut, Prezydent Oświęcimia
Wojciech Jasiński, Prezydent Żyrardowa
Urszula Niziołek-Janiak, Przewodnicząca Komisji Rewitalizacji Rady Miasta Łodzi
Justyna Pichowicz, Kierownik Biura ds. Rewitalizacji Miasta Wałbrzycha
Hubert Mącik, Dyrektor Biura Miejskiego Konserwatora Zabytków UM Lublina

Elementy diagnozy, wnioski:
Dokonano oceny zmian w podejściu do rewitalizacji po uchwaleniu ustawy o rewitalizacji, znaczenia wymiany dobrych praktyk oraz perspektyw wprowadzenia nowych instrumentów wsparcia rewitalizacji.

• Instrumentarium rewitalizacyjne jest bogate, a uczestnicy przedsięwzięć rewitalizacyjnych nie powinni obawiać się stosowania różnych instrumentów, w tym finansowych. Pomaga w tym wymiana doświadczeń i dobrych praktyk, prowadzona przez Krajowe Centrum Wiedzy o Rewitalizacji (KCWR) - portal, w którym można znaleźć szczegółowe opisy sprawdzonych rozwiązań z miast pilotażowych (Bytom, Łódź, Wałbrzych) oraz z 20 miast biorących udział w konkursie „Modelowa rewitalizacja miast”. Ministerstwo Rozwoju wspiera też wymianę doświadczeń, np. poprzez Partnerską Inicjatywę Miast. Szczegółowe rozwiązania wspomagające działania rewitalizacyjne, np. w dziedzinie mieszkalnictwa czy audytu miejskiego, będą też możliwe w konkursie dotacji „Human Smart Cities”.

• Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa upowszechnia wiedzę w tym zakresie, przedstawiając wątki związane z wdrażaniem ustawy o rewitalizacji. Po ogólnym komentarzu do ustawy ukazał się podręcznik delimitacji obszarów rewitalizacji, planowany jest kolejny, dotyczący gminnego programu rewitalizacji. Wsparciu systemowemu będzie też służyła współpraca resortów zaangażowanych w rewitalizację dzięki powołaniu Krajowego Komitetu Rewitalizacji. Ministerstwo pracuje również nad nowymi instrumentami urbanistyki operacyjnej, które mogą mieć zastosowanie na obszarach rewitalizacji, wspomagając zintegrowane prowadzenie inwestycji na tych terenach. Co prawda mają one początkowo wspierać nowe inwestycje, jednak ułatwienia w procesie inwestycyjnym byłyby także istotnym elementem przy ponownym zagospodarowaniu przynajmniej części obszarów poprzemysłowych.

• Bank Gospodarstwa Krajowego wspiera procesy rewitalizacji różnymi instrumentami finansowymi. Zmienia się podejście do finansowania rewitalizacji: coraz większego znaczenia nabierają instrumenty dłużne, kapitałowe (w tym wkłady kapitałowe oferowane przez Fundusz Inwestycji Samorządowych) oraz wsparcie dla projektów publiczno-prywatnych.

• Narodowy Instytut Dziedzictwa także podejmuje działania w celu wsparcia procesów rewitalizacji. Instytut chce wspierać miasta w rozpoznawaniu zasobów dziedzictwa i jego wartości. Opracowywane są studia ochrony wartości kulturowych gminy, a pilotażowo dla Wałbrzycha zostaną przygotowane wytyczne konserwatorskie dla obszaru rewitalizacji. Realizowane są szkolenia dla przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego, niedługo zostanie uruchomiona strona internetowa dotycząca zarządzania dziedzictwem, trwa kampania społeczna „Krajobraz mojego miasta”.

• Widoczne jest przełamywanie „silosowości” w podejściu do rewitalizacji. Mimo że nadal czasem pojawia się w debacie publicznej „rewitalizacja społeczna” czy „przestrzenna”, coraz częściej prowadzący procesy rewitalizacyjne są świadomi, że rewitalizacja jest procesem zintegrowanym.

• Przykłady przedsięwzięć rewitalizacyjnych, prowadzonych przez miasta, potwierdzają różnorodność podejścia do rewitalizacji różnych obszarów. Dostosowywanie wybieranych rozwiązań do specyfiki tych obszarów, a nawet całych miast, jest w pełni uzasadnione, nawet jeśli czasem wzbudza kontro-wersje ze względu na wyraźny wydźwięk inwestycyjny lub ponadlokalny. To zindywidualizowane spojrzenie powoduje, że przedsięwzięcia rewitalizacyjne mogą mieć na celu na przykład:
- stworzenie nowego centrum miasta (Dąbrowa Górnicza, wcześniej Czersk),
- odbudowę zniszczonego przez wojnę centrum miasta po upływie pół wieku (Elbląg, Głogów),
- ożywienie zabytkowego centrum miasta (Lublin),
- ożywienie obszaru poprzemysłowego (Żyrardów),
- zmianę wizerunku miasta (Oświęcim),
- wsparcie rozwoju mieszkalnictwa (Wałbrzych).

• Uczestnicy panelu podkreślali znaczenie partycypacji społecznej, wskazując, że przynosi ona wzrost udziału mieszkańców w rozwiązywaniu problemów miasta, oznacza akceptację i gwarancję powodzenia podejmowanych przedsięwzięć, ułatwia równoważenie różnych aspektów procesu i rozbieżnych czasem interesów partykularnych.

• Zintegrowane podejście do procesów rewitalizacji stawia zwiększone wymagania pracownikom samo-rządowym i uczestnikom tych działań, dlatego niezbędne jest rozwijanie sieci ośrodków wspierających rozwój wiedzy o rewitalizacji.

Relacja z pozostałych sesji tematycznych XV Kongresu Miast Polskich i I Kongresu Polityki Miejskiej w załączeniu.