Stanowisko Związku Miast Polskich w sprawie
skutków zmian w podatku PIT, w tym w ramach „Polskiego Ładu”, w zakresie dochodów własnych JST oraz projektu ustawy o „wsparciu” JST w związku z Programem „Polski Ład”

Zarząd Związku Miast Polskich zajął już 25 maja br. stanowisko w kwestii skutków „Polskiego Ładu”, po zapowiedzi resortu finansów z dnia 24 maja br., według której spodziewany był ubytek w dochodach własnych samorządów rzędu 11-12 mld zł rocznie.

W skierowanym do Sejmu projekcie ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (druk 1532), w ocenie skutków regulacji (OSR) podano, że ubytek roczny wyniesie 112,5 mld zł w ciągu 10 lat. Bez uzupełnienia tego ubytku w bieżących dochodach własnych, wg danych ze stycznia 2021 r., 59 miast na prawach powiatu, ok. 900 gmin i 140 powiatów utraci płynność finansową, jeśli nie zmniejszy wydat­ków. Oznacza to konieczność rezygnacji z większości wydatków rozwojowych, a w jednostkach z ujemną nadwyżką operacyjną obniżenie jakości świadczonych obywatelom podstawowych usług.

Zarząd Związku negatywnie zaopiniował ten projekt ustawy na posiedzeniu 27 sierpnia w Tarnowie, for­mułując przy tym postulaty dotyczące:

•  koniecznych uzupełnień w dochodach własnych,
• przedstawienia pro­jektów zmian ustawowych, zapowiedzianych po naszej kampanii informacyjnej o ubytkach w docho­dach JST, w rządowym kalkulatorze korzyści, jakie odniosą samorządy z „Polskiego Ładu”,
• konkretnych obliczeń, z których wynikają te zyski.

1 września rząd przedstawił projekt ustawy o „wsparciu” dla JST w związku z programem „Polski Ład”, który:

• zakłada jednorazowe zwiększenie subwencji ogólnej na końcu bieżącego roku o kwotę 8 mld zł, która ma stanowić „wsparcie” na rok 2022,
• wprowadza nową, rozwojową część subwencji ogólnej, w wysokości ok. 3 mld zł, począwszy od 2023 r., rozdzielaną metodą zbliżoną do I transzy RFIL z roku 2020.

Według OSR projektu (druk 1531) zmiany te przyniosą JST w ciągu 10 lat dochody w kwocie 47,6 mld zł.

I.

Zarząd Związku, podtrzymując negatywną opinię wobec projektu dotyczącego zmian w podatku PIT oraz jego uzasadnienia, stwierdza jednocześnie, że zmiany zaproponowane w projekcie ustawy o „wsparciu” JST nie stanowią w żadnym stopniu realizacji podstawowego postulatu organizacji samorządowych, to znaczy uzupełnienia ubytku we własnych dochodach bieżących JST:

• rekompensatą ubytku z lat 2019-2021 (12,4 mld zł) oraz
• adekwatnym wzrostem innych dochodów włas­nych, albo
• odpowiednim zwiększeniem udziałów w malejących o jedną czwartą wpływach z podatku PIT.

II.

Przypominamy także, iż wzrost wpływów z PIT, którym propaganda rządowa epatuje, uległ radykalnemu zahamowaniu w wyniku zmian w ustawie o podatku PIT, uchwalonych w latach 2019-20, które spowodowały znaczący ubytek we własnych dochodach bieżących JST już w 2020 r., także w żaden sposób nie uzupełniony.

W załączonej tabeli przedstawiamy zestawienie wszystkich ubytków JST w podatku PIT, spowodowanych zmianami ustawowymi z lat 2019 i 2020 oraz zmianami wynikającymi z projektu z druku 1532, według przed­stawionych przez rząd danych z OSR każdej z tych ustaw. Jak widać, łączne ubytki wyniosą do końca 2031 roku aż 187 mld zł, osiągając od roku 2022 kwotę 17-18 mld zł rocznie.

„Wsparcie” według projektu z druku 1531 (47,6 mld zł) jest nieporównywalne ze stratami (187 mld zł). Poza tym nie jest ono koniecznym, systemowym uzupełnieniem bieżą­cych dochodów własnych JST, zatem nie realizuje podstawowego postulatu samorządów. W tej sytuacji, biorąc także pod uwagę rażąco niewystar­czające efekty finansowe oferowanego „wsparcia”, musimy zaopiniować projekt negatywnie.

III.

Zarząd zwraca także uwagę na powtarzany przez resort finansów argument, że wprowadzenie na rynek konsumpcyjny dodatkowej ilości pieniędzy, które trafią do obywateli, spowoduje zmniejszenie ubytku w do­chodach sektora publicznego w postaci innych podatków. To prawda, która jednak nie dotyczy samorządów, ponieważ wzrosną wpływy z podatku VAT i akcyzy, w których JST nie mają udziału. W dodatku szybko rosnące koszty pracy, energii, materiałów i usług powodują, że od kilku już lat wydatki bieżące samorządów rosną znacznie szybciej niż ich dochody własne.

Środowisko samorządowe od dawna domaga się zapewnienia udziału JST we wpływach z podatku VAT. Strona rządowa wskazuje, że system rozliczania tego podatku uniemożliwia stworzenie odpowied­niej metody ustalania takiego udziału. Dlatego w marcu 2020 r. Związek Miast Polskich przedłożył projekt ustawy wprowadzającej część rozwojową subwencji ogólnej, naliczaną w relacji do opłacanego przez JST podatku VAT od realizowanych inwestycji.

Samorządy wpłacają co roku do budżetu państwa ok. 7,8 mld podatku VAT od inwestycji (licząc realną stawkę ok. 15,5% od kwoty średnio 50 mld zł). Według naszego projektu subwencja rozwojowa powinna równoważyć te koszty, stanowiąc dodat­kowe źródło zasi­lania finansowego inwestycji lokalnych, odpowia­dające płaconemu przez JST podatkowi VAT od inwestycji, z obiektywnymi kryteriami jej podziału.

Jednak rząd proponuje tylko 3 mld zł rocznie, traktując to w dodatku jako swoistą „rekompensatę” ubytków we wpływach z podatku PIT. Jednak nie jest to ani rekompensata, ani postulowany „quasi-zwrot VAT-u” od inwestycji, ponieważ sposób podziału tej kwoty dyskryminuje największych inwestorów.

IV.

Ocena skutków regulacji projektu ustawy o „wsparciu” JST w żadnym stopniu nie pozwala na potwierdze­nie korzyści JST z programu „Polski ład”, jakie są podawane w rządowym „kalkulatorze samorządowym”. Przypuszczalnie uwzględniono w nim środki z Rządowego Funduszu Inwestycji Strategicznych Polski Ład. Nie wiadomo, według jakiej metodologii ustalane są „zyski” dla konkretnej JST, skoro będą to uznaniowe dotacje, przyznane w przyszłości, po rozpatrzeniu składanych wniosków. Obecnie nie istnieją żadne przesłanki, które pozwoliłyby komukolwiek obliczyć jakiekolwiek kwoty dla kogokolwiek.

Nie są również znane kryteria, na podstawie których zostanie dokonana ocena wniosków. Po doświadcze­niach z RFIL domagamy się ustalenia i przestrzegania jasnych kryteriów podziału tych i wszelkich innych środ­ków publicznych. Kryteria te muszą:

• gwarantować równy dostęp do pieniędzy publicznych (art. 43 u.f.p.),
• być ustalo­ne w ustawie albo umowie międzynarodowej (art. 126 u.f.p.).

V.

Pozytywnie należy ocenić proponowane w projekcie ustawy o „wsparciu” JST zapisy, stanowiące realizację innych postulatów Związku Miast Polskich, w tym:

a) uelastycznienie przepisów dotyczących indywidualnego wskaźnika zadłużenia (zmiany po stronie docho­dów we wzorze w art. 243 u.f.p.), a także dopuszczenie do kontrolowanego, przejściowe­go niezrówno­ważenia części bieżącej budżetu (art. 242 u.f.p.), z 3-letnim okresem na przy­wrócenie równo­wagi;
b) zmianę dotyczącą roku odniesienia przy obliczaniu wpłat JST do budżetu państwa w ramach systemu wyrównawczego (tzw. „janosikowe”);
c) obniżenie do 50% wskaźnika udziału kwoty dofinansowania z funduszy UE w projektach zdefiniowanych jako „unijne” (art. 243 ust. 3a u.f.p.); ponawiamy jednak usilnie postulat obniżenia tego wskaźnika do 40%, gdyż praktyka realizacji inwestycyjnych projektów współfinansowanych ze środków UE wskazuje, że udział środków własnych i kosztów niekwalifikowanych coraz częściej przekracza 50%.

VI.

Zarząd Związku Miast Polskich stwierdza, że sugerowane w uzasadnieniu do projektu ustawy o „wsparciu” dla JST powiązanie obniżenia wpływów z podatku PIT z innymi przyczynami, niż zmiany ustawowe, nie jest prawdziwe. W ostatnich 3 latach nastąpił wyraźny wzrost wynagrodzeń przy jednoczesnym wzroście zatrud­nienia, co rząd wyraźnie podkreśla omawiając sytuację społeczno-gospodarczą kraju. Zatem nie wystąpiły inne niż ustawowe przyczyny zmniejszenia wpływów z podatku PIT.

Poznań, 15 września 2021 r. 

(-) Zygmunt Frankiewicz
PREZES ZWIĄZKU