Nowa Karta Lipska – odpowiedź na nowe wyzwania dla miast

Opublikowano: 18.03.2021
Nowa_Karta_Lipska.jpg
Nowa Karta Lipska wyznacza kierunki rozwoju i transformacji europejskich miast. Ma dziś niesłabnące znaczenie, zwłaszcza dla wspierania zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich po pandemii COVID-19.

Niemiecka prezydencja UE w 2007 roku zaowocowała wydaniem Karty Lipskiej, dokumentu który stał się kamieniem węgielnym unijnej polityki miejskiej.

Po jej przyjęciu w 2007 r. dokonano oceny jej oddziaływania na poziomie europejskim w latach 2012 i 2017. Wyniki tej oceny zostały opisane w raporcie „Dziesięć lat Karty Lipskiej - znaczenie zintegrowanego rozwoju miejskiego w Europie” który analizuje stan zintegrowanych polityk miejskich na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym dla wszystkich państw członkowskich UE, krajów kandydujących, Norwegii i Szwajcarii.
Z raportu wynika, że podstawowe założenia Karty Lipskiej są nadal aktualne. Pomimo wyraźnej heterogeniczności krajowych ram polityk miejskich, podstawowa idea zintegrowanego rozwoju miejskiego z silnym nastawieniem na logikę regionalną przedarła się do głównego nurtu polityk miejskich w Europie. Widoczne jest to również w większym nastawieniu polityki strukturalnej UE na wymiar miejski.

W drugiej połowie 2020 roku Niemcy objęły ponownie prezydencję w UE. Nowe wyzwania środowiskowe oraz te wynikające z rozwoju technologicznego, zmian w gospodarce i społeczeństwie sprawiają, że warunki ramowe, w jakich funkcjonują miasta europejskie ulegają zmianie, pociągając za sobą konieczność przeformułowania Karty. Fale upałów, demonstracje klimatyczne, zmagania miast i państw z kolejnymi falami uchodźców, rosnące czynsze i ceny gruntów, a w ostatnim roku ogromne zmiany w funkcjonowaniu miast, wywołane Pandemią Covid-19 zdominowały debatę o rozwoju miast. W szczególnym dla Europy momencie, Niemcy postanowiły uaktualnić Kartę Lipską.

Jak pracowano nad Nową Kartą Lipską

Federalne Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Budownictwa i Społeczności Republiki Niemieckiej, we współpracy z instytucjami krajowymi i Unijnymi, zorganizowało szeroko zakrojony proces współtworzenia tego nowego dokumentu. Był to przede wszystkim proces międzyresortowy, co oznacza, że dyskusje i propozycje Niemiec - z udziałem federalnych ministerstw krajów związkowych, regionów i miast w Niemczech - były omawiane i zmieniane w ramach europejskiego dialogu, w którym uczestniczyli głównie z przedstawiciele ministerstw państw członkowskich UE. Na poziomie krajowym, w Republice Federalnej Niemiec zorganizowano wiele spotkań, skupiających partnerów lokalnych wszystkich szczebli, sektora samorządowego, edukacji i nauki i innych. Na poziomie europejskim, zorganizowano w latach 2018, 2019 i 2020 po dwa spotkania rocznie o charakterze warsztatowym, na których brali czynny udział przedstawiciele wielu instytucji, w tym ministerstwa, organizacje zrzeszające miasta oraz instytucji naukowych ze wszystkich krajów członkowskich. Ze strony Polski w tych spotkaniach brali udział przedstawiciele Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej oraz Związku Miast Polskich - Krajowego Punktu URBACT.

Uczestnicy spotkań europejskich starali się określić, jakie są rzeczywiste potrzeby miast i czym w istocie powinna być Nowa Karta Lipska. Pierwsze spotkania koncentrowały się na dialogu między wyższymi szczeblami tworzenia polityki i zarządzania a niższymi szczeblami w tym poziomem lokalnym. Duży nacisk położono na uczestnictwo i współtworzenie dokumentu.

Zasady Karty Lipskiej dotyczą równoczesnego uwzględniania różnych aspektów polityk miejskich - zarówno w przestrzeni i różnych sektorach działalności, jak i w czasie. Karta Lipska zachęca do zaangażowania ogółu społeczeństwa w kształtowanie tych polityk, a także koncentruje się na „ubogich dzielnicach” w miastach, jako tych, które powinny mieć szczególny priorytet w zakresie działań na rzecz spójności społecznej i fizycznej.

Ważnym krokiem w procesie formułowania zapisów Nowej Karty Lipskiej było odniesienie się do ważnych dokumentów dot. polityk miejskich szczebla europejskiego i światowego, zebrane w osobnym aneksie do tego dokumentu[1].

Na spotkaniach gromadzących przedstawicieli wielu krajów członkowskich oraz instytucji z obszaru planowania i zarządzania miejskiego z całej UE, stało się jasne iż, oprócz odnoszenia się do ważnych aktualnych dokumentów, należy uspójnić terminologię i kluczowe pojęcia, które zostaną użyte w Karcie.

Miejska rezyliencja

Jednym z wprowadzonych określeń jest koncepcja „rezyliencji miejskiej” (tłumaczonej czasami jako odporność lub prężność miast), czyli zdolności do elastycznego reagowania systemów miejskich na różne zjawiska wewnętrzne bądź zewnętrzne, znacząco wpływające na ich stabilność oraz ich zwyczajowe funkcjonowanie. Rezylientne miasto to takie, które potrafi się odbudować po przeżytym szoku. Rezyliencja miejska jest dziedziną już dobrze zbadaną w nauce o planowaniu i zarządzaniu przestrzennym i miejskim, jednak do tej pory nie zdołała przebić się do słownika miejskiego w Polsce[2].

Covid-19 nadaje zupełnie nowe znaczenie koncepcji rezyliencji miejskiej. W nowym kontekście koncepcja ta jest ściśle powiązana z trójkątem zrównoważonego rozwoju: społeczności o silnej gospodarce, z „zielonymi” rozwiązaniami przyjaznymi dla środowiska i klimatu oraz sprawiedliwym gospodarczo społeczeństwem. Inne wskaźniki rezylientnych miast to także jakość świadczonych usług publicznych w sektorze społecznym, edukacyjnym i zdrowotnym, a także jakość infrastruktury i usług cyfrowych. Do tego dochodzą zasady elastyczności i zdolności adaptacyjnych, wspierane głównie przez instrumenty rozwoju obszarów miejskich.

Wewnętrzne potencjały miast

Inną koncepcją mocno się zaznaczającą w Nowej Karcie Lipskiej jest „podejście zakorzenione na miejscu”, czyli takie, które w procesie planowania i zarządzania miejskiego skupia się na rozwoju potencjału endogennego określonego miejsca w mieście i rozwoju jego jakości przestrzenno-funkcjonalnej. Koncepcja ta objawia się obecnie w urbanistyce w postaci „miejscotwórstwa” (ang. placemaking), czyli wysiłku podejmowanego na rzecz poprawienia jakości przestrzeni i funkcjonalności określonych miejsc w mieście, jako możliwego sposobu wspierania funkcji miejskich. Nowa Karta Lipska z jej zintegrowanym i partycypacyjnym podejściem zakorzenionym na miejscu określa podstawowe zasady, które pomagają miastom stać się rezylientnymi, czyli zdolnymi zaadaptować się do nagłych zmian.

Dobro wspólne

Równie istotną koncepcją, konieczną do pełnego zrozumienia Nowej Karty Lipskiej jest „dobro wspólne”. Warto najpierw objaśnić oba określenia osobno.

„Dobro” w tym kontekście to coś, co jest wartością samą w sobie lub czego wartość wynika z wykonywania lub użytkowania przez osoby, które z tego korzystają. Odnosi się do tego, co pomaga w zaspokojeniu podstawowych potrzeb (odżywiania, schronienia, zdrowia), wiedzy (edukacji, informacji, komunikacji i możliwości informowania innych), uczuć i przyjemności (przyjaźni, solidarności, miłości, przyjemności estetycznej). Poziom zaspokojenia można mierzyć dobrostanem danej osoby lub grupy.
Jest czymś innym, niż „dobra” które określają przedmioty, towary lub ewentualnie systemy lub usługi.

„Wspólne” oznacza w kontekście miejskim przynależność do ogółu mieszkańców i użytkowników miasta, bez względu na poziom świadomości łączących ich więzi tożsamości i/lub solidarności.

„Dobro wspólne” w politykach miejskich rozumiane jest zatem jako złożona równowaga między zaspokajaniem różnorakich potrzeb użytkowników przestrzeni miejskich (dobrostan) a dostarczaniem ogółu wspólnych dóbr i usług miejskich, zaprzęgniętych do wspierania równomiernego (tj. możliwie jak najbardziej inkluzywnego) dobrobytu mieszkańców.

Miejskie laboratoria

W okresie od września 2018 r. do stycznia 2020 r. program URBACT zorganizował cztery spotkania warsztatowe pod nazwą City Lab. Ich celem było uzupełnienie prac podjętych przez zespół prezydencji niemieckiej w celu odnowienia Karty Lipskiej. Warsztaty zostały zorganizowane we współpracy z organizacją EUROCITIES i programem Urban Innovative Actions (UIA). City Labs skorzystało z rozległej sieci miast URBACT i innych partnerów. Laboratoria skupiły się na badaniu możliwych konsekwencji Karty Lipskiej na miasta.
Punktem wyjścia były fundamentalne zmiany, które zaszły od czasu pierwszej publikacji Karty w 2007 r. Każde z Laboratoriów Miejskich skupiało się na jednej z pierwotnych zasad Karty Lipskiej - uczestnictwie, zrównoważonym rozwoju, integracji i zrównoważonym rozwoju terytorialnym. Pytaniem wywoławczym było to, w jaki sposób każde z nich jest wdrażane w 2020 roku? z czym miasta się borykają w odniesieniu do tych zasad? Jak można wspierać miasta w budowaniu ich potencjału w zakresie tych zasad?
Pierwsze trzy laboratoria skupiały się na kluczowych zasadach pierwotnej Karty. Czwarte i ostatnie City Lab skupiało się na wymiarze przestrzennym pod hasłem „Zrównoważony Rozwój Terytorialny”. Zasadniczymi pytaniami były: Jakie wyzwania najlepiej rozwiązać na jakich poziomach? Jak są podejmowane decyzje i przez kogo? Jak można zachęcać do współpracy pionowej i poziomej?
Spotkania City Labs odbywały się przy okazji większych wydarzeń gromadzących przedstawicieli rządów, samorządów i organizacji zrzeszających miasta z całej Europy.

Związek Miast Polskich również uczestniczył w tym procesie, poprzez wystosowywanie opinii na poszczególnych etapach pracy na Kartą Lipską oraz poprzez udział przedstawiciela Krajowego Punktu URBACT w ramach ZMP.

Kolejne kroki Agendy Miejskiej dla UE

Oprócz Nowej Karty Lipskiej na spotkaniu ministrów w grudniu 2020 przyjęto również drugi dokument, pod nazwą „Wdrażanie nowej karty lipskiej poprzez wielopoziomowe zarządzania. Kolejne kroki Agendy Miejskiej dla UE”. Dokument ten stanowi podstawę do dalszej współpracy na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym i europejskim, aby lepiej radzić sobie z problemami, przed którymi stoją miasta i społeczności w Europie. Oba dokumenty podkreślają potrzebę ścisłej współpracy wszystkich partnerów w UE.

Aldo Vargas-Tetmajer
Krajowy Punkt URBACT przy Związku Miast Polskich


Bibliografia:

W opracowaniu niniejszego tekstu wykorzystano następujące teksty i opracowania:

  • Wywiad z Jonasem Scholze, kierownikiem biura w Brukseli i dyrektorem zarządzającym Niemieckiego Stowarzyszenia na rzecz Mieszkalnictwa, Rozwoju Miejskiego i Przestrzennego (instytucja współpracująca z Federalnym Ministerstwem Spraw Wewnętrznych, Budownictwa i Społeczności Republiki Niemieckiej)
  • Opisy seminariów City Labs organizowane przez sekretariat URBACT, na rzecz wspomagania procesu tworzenia Nowej Karty Lipskiej
  • Notatki własne ze spotkań europejskich i warsztatów dotyczących Karty Lipskiej, zorganizowanych przez Niemieckie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Budownictwa i Społeczności, we współpracy z EUKN i URBACT.


    [1]Nowa Karta Lipska – lista dokumentów referencyjnych - Aneks
    [2] Wyjątkiem są prace Prof. Adama Drobniaka z Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach

Załączniki:
Nowa Karta Lipska (Pl)
Wdrażanie Nowej Karty Lipskiej (Pl)

Partnerzy