W kontekście m.in. Polsko-Szwajcarskiego Programu Rozwoju Miast (PSPRM), zrozumienie zasad udzielania pomocy publicznej jest niezbędne do skutecznego wykorzystania dostępnych funduszy zewnętrznych.
Geneza i podstawy prawne pomocy publicznej
Definicja pomocy publicznej opiera się na przesłankach wynikających z artykułu 107 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), który stanowi, że wszelka pomoc przyznawana przez państwo członkowskie lub przy użyciu zasobów państwowych, która zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji poprzez sprzyjanie niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów, jest niezgodna z rynkiem wewnętrznym w zakresie, w jakim wpływa na wymianę handlową między państwami członkowskimi. Intencją tych zapisów jest ograniczenie interwencji państw członkowskich w celu ochrony wewnątrz wspólnotowego rynku. Jednocześnie na poziomie TFUE przewidziano wyjątki, w których interwencja państwa jest dopuszczalna. Dotyczy to wyjątków wynikających z art. 107 ust. 2 (w tym do interwencji w sytuacji, w której nastąpić ma likwidacja skutków klęsk żywiołowych) oraz z art. 107 ust. 3 (w tym m.in., gdy pomoc ma na celu sprzyjanie rozwojowi niektórych regionów).
Rodzaje Pomocy w PSPRM
W sytuacji, gdy dotacja ze środków PSPRM spełniać będzie przesłanki pomocy publicznej, może być udzielana na podstawie Rozporządzenia Ministra Funduszy i Polityki Regionalnej z dnia 26.06.2024 r. w sprawie udzielania pomocy publicznej, pomocy de minimis oraz pomoc de minimis na usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym w ramach Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy (Dz.U. poz. 1052). Przepisy Rozporządzenia MFiPR bazują na zapisach Rozporządzenia Komisji (UE) nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznającego niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu, Rozporządzenia Komisji (UE) nr 2023/2831 z dnia 13 grudnia 2023 r. w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis oraz Rozporządzenia Komisji nr (UE) 2023/2832 z dnia 13 grudnia 2023 r. w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis przyznawanej przedsiębiorstwom wykonującym usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym.
Pomoc de minimis na podstawie Rozporządzenia Komisji (UE) nr 2023/2831
Jedną z możliwości wsparcia na podstawie Rozporządzenia MFiPR jest pomoc de minimis. Należy zaznaczyć, że pomoc de minimis przy spełnieniu warunków określonych w Rozporządzeniu Komisji (UE) nr 2023/2831 nie stanowi pomocy publicznej. Pomoc de minimis jest bardzo elastyczną i wygodną formą wsparcia – może bowiem stanowić całość dofinansowania lub też jedynie uzupełnienie względem innych rodzajów pomocy. Intensywność pomocy de minimis może wynieść nawet 100% kosztów kwalifikowanych danego działania lub poddziałania pod warunkiem, że wartość udzielonej pomocy mieści się w dostępnym dla danego przedsiębiorstwa limicie pomocy de minimis. W przypadku pomocy de minimis na podstawie Rozporządzenia Komisji (UE) nr 2023/2831 całkowita kwota pomocy przyznanej przez jedno państwo członkowskie jednemu przedsiębiorstwu nie może przekroczyć 300 000 EUR w okresie trzech lat.
Pomoc publiczna na podstawie Rozporządzenia Komisji (UE) nr 651/2014
Rozporządzenie Komisji (UE) nr 651/2014 zwane jest także ogólnym rozporządzeniem w sprawie wyłączeń grupowych (lub blokowych) lub też używany jest skrót od angielskiej wersji językowej – GBER (ang. General Block Exemption Regulation). Na podstawie zapisów tegoż Rozporządzenia możliwe jest udzielenie pomocy publicznej w ramach różnych kategorii, takich jak pomoc regionalna, pomoc na badania, rozwój i innowacje czy pomoc na ochronę środowiska. Rozporządzenie to definiuje podstawowe pojęcia, jak efekt zachęty, czy też definicję MŚP, które mają istotne znaczenie dla wielu rodzajów pomocy. Ponadto dla każdego rodzaju pomocy określone zostały szczegółowe warunki, w tym szczegółowy zakres kosztów kwalifikowanych oraz maksymalną intensywność pomocy.
Okres ekonomicznej użyteczności
Zasady, na jakich uzyskana została pomoc publiczna, generalnie rzecz biorąc powinny być utrzymane przez okres ekonomicznej użyteczności infrastruktury, rozumiany jako okres amortyzacji podatkowej (z zastrzeżeniem np. regionalnej pomocy inwestycyjnej, gdzie okres ten jest krótszy). Oznacza to, że warunki, na jakich przyznano pomoc, muszą być spełniane przez cały okres amortyzacji podatkowej tej infrastruktury. Niezachowanie tych warunków może skutkować koniecznością zwrotu przyznanej pomocy wraz z odsetkami, jak za zaległości podatkowe.
Monitorowanie pomocy
Każdy beneficjent ubiegający się o pomoc de minimis lub pomoc publiczną jest zobowiązany do przedstawienia informacji niezbędnych do weryfikacji możliwości jej udzielenia. Z kolei po udzieleniu pomocy organ jej udzielający jest zobowiązany do właściwego jej sprawozdania. Ma to umożliwić monitorowanie przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) pomocy udzielonej na poziomie całego kraju. Dodatkowo Komisja Europejska ma możliwości kontroli udzielanej pomocy. W przypadku naruszeń beneficjent może być zobowiązany do zwrotu całej przyznanej kwoty wraz z odsetkami, co stanowi dlań poważne ryzyko.
Beneficjenci Pomocy Publicznej
Beneficjentem pomocy jest podmiot, który faktycznie korzysta z uzyskanego wsparcia i nie zawsze jest to ten sam podmiot, który wnioskuje o pomoc. Przykładem jest sytuacja, w której miasto buduje infrastrukturę, a którą będzie zarządzać instytucja kultury i to ta instytucja powinna być uznana za beneficjenta pomocy. Ustalenie beneficjenta pomocy jest istotne, ponieważ warunki przyznania pomocy i obowiązki z tym związane będą spoczywały na faktycznym użytkowniku infrastruktury.
Praktyczne wskazówki dla beneficjentów
Przygotowanie projektu
Wnioskodawcy projektów powinni dokonać weryfikacji wszystkich działań i poddziałań przewidzianych w projekcie w celu określenia, które z nich będą związane z prowadzeniem działalności polegającej na oferowaniu produktów lub świadczeniu usług. Następnie z uwzględnieniem zapisów Zawiadomienie Komisji w sprawie podjęcia pomocy państwa z art. 107 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (2016/C 262/01) należy przeanalizować, na ile planowana działalność będzie mieć charakter działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów pomocy publicznej. Należy pamiętać, że nie zawsze prowadzenie działalności gospodarczej będzie się wiązać z wystąpieniem pomocy de minimis lub pomocy publicznej. Zawiadomienie KE dopuszcza możliwość prowadzenia działalności gospodarczej o charakterze działalności pomocniczej lub towarzyszącej (pkt 207 Zawiadomienia). Jednak w sytuacji, gdy planowana działalność będzie wykraczać poza działalność pomocniczą lub towarzyszącą, trzeba przenalizować, na ile dofinansowanie danego działania lub poddziałania wpłynie na zakłócenie konkurencji oraz na wymianę handlową. Jeżeli z analizy wyniknie, że tak się stanie – wówczas dofinansowania danego działania lub poddziałania będzie stanowić pomoc publiczną.
Istotną kwestią jest, aby racjonalnie przeanalizować, czy pomoc publiczna rzeczywiście będzie miała miejsce. Szukanie rozwiązań mających na celu wyeliminowanie pomocy publicznej może powodować konieczność ograniczenia zakresu inwestycji lub też planowanych celów. W wielu przypadkach takie ograniczenia mogą być trudne do osiągnięcia na etapie realizacji inwestycji lub w okresie trwałości. Ubieganie się o dofinansowanie w oparciu o pomoc de minimis lub pomoc publiczną może umożliwić uzyskanie dofinansowania na korzystnych warunkach, przy jednoczesnej możliwości generowania przychodów na etapie eksploatacji infrastruktury.
Podsumowanie
Realizacja projektów w ramach PSPRM wymaga przeanalizowania wystąpienia pomocy publicznej dla wszystkich działań i poddziałań. W tym celu koniecznym jest przedstawienie testów pomocy publicznej. Testy będą wymagały odniesienia do przesłanek pomocy publicznej, a w przypadku, gdy dofinansowanie stanowić będzie pomoc publiczną – do przedstawienia informacji potwierdzających możliwości jej uzyskania. Dla efektywniejszego zgłębienia zagadnień związanych z pomocą publiczną w Programie (PSPRM), doradcy Związku Miast Polskich przygotowali także specjalny poradnik dla beneficjentów. Pomoże on w lepszym zrozumieniu i stosowaniu przepisów dotyczących pomocy publicznej.
Poradnik dostępny jest tutaj: https://wsparciemiast.pl/wp-content/uploads/2024/08/Poradnik_Pomoc-publiczna-w-projektach-realizowanych-w-Polsko-Szwajcarskim-Programie-Rozwoju-Miast-.pdf.
W poradniku zostały przedstawione m.in. najważniejsze informacje o przewidzianych w ramach Programu rodzajach pomocy wraz ze wskazaniem sposobu kalkulacji dofinansowania, określony katalog dopuszczalnych kosztów czy też specyficznych dla poszczególnych rodzajów pomocy warunków.
Ponadto w ramach Polsko-Szwajcarskiego Programu Rozwoju Miast planowane są dalsze szkolenia i webinary, które będą koncentrowały się na konkretnych przypadkach i pytaniach uczestników.
