Z dniem 1 listopada 2021 roku weszły w życie zmiany dotyczące wynagrodzeń osób wchodzących w skład organów wykonawczych jednostek samorządu terytorialnego oraz diet radnych.
Kolejna zmiana przepisów samorządowych
Na początku sierpnia bieżącego roku do Sejmu trafił poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe oraz niektórych innych ustaw. Propozycje zmian zawarte w ustawie nowelizującej objęły m.in. ustawę o pracownikach samorządowych oraz wszystkie trzy ustrojowe ustawy samorządowe. Celem nowelizacji – jak wynika z uzasadnienie jej projektu – jest dokonanie „urealnienia wartości świadczeń przysługujących Prezydentowi RP i byłym Prezydentom RP, a także zmiany maksymalnych kwot diet lub wynagrodzeń przysługujących przedstawicielom samorządu terytorialnego. Propozycja tych zmian wynika z faktu, że zasady wynagradzania tych osób nie ulegały zmianie od lat. Natomiast w okresie rządów Zjednoczonej Prawicy nastąpił wzrost nominalnego wynagrodzenia zarówno w sektorze przedsiębiorstw, w przemyśle i handlu, jak i wzrosła znacząco płaca minimalna (…)”.
Prace nad ustawą nowelizującą zakończono ostatecznie 17 września 2021 roku. Uchwalona ustawa została opublikowana w Dzienniku Ustaw z dnia 8 października 2021 roku pod pozycją 1834 i weszła w życie „pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu ogłoszenia”, tj. z dniem 1 listopada 2021 roku.
Wyższe wynagrodzenia osób wchodzących w skład organów wykonawczych JST
Ustawą nowelizującą dokonano istotnych zmian w ustawie z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych.
Po pierwsze do ustawy wprowadzono zasady ustalania minimalnego wynagrodzenia dla pracowników samorządowych zatrudnionych na podstawie wyboru – tj. w urzędzie marszałkowskim: marszałka województwa, wicemarszałka oraz pozostałych członków zarządu województwa (jeżeli statut województwa tak stanowi); w starostwie powiatowym: starosty, wicestarosty oraz pozostałych członków zarządu powiatu (jeżeli statut powiatu tak stanowi); w urzędzie gminy: wójta (burmistrza, prezydenta miasta); w związkach jednostek samorządu terytorialnego: przewodniczącego zarządu związku i pozostałych członków zarządu (jeżeli statut związku tak stanowi) w urzędzie m.st. Warszawy: burmistrza dzielnicy m.st. Warszawy, zastępcy burmistrza dzielnicy m.st. Warszawy i pozostałych członków zarządu dzielnicy m.st. Warszawy. Minimalne wynagrodzenie ww. osób nie może być niższe niż 80% maksymalnego wynagrodzenia określonego dla poszczególnych stanowisk w przepisach wydanych na podstawie art. 37 ust. 1 tejże ustawy. Maksymalne wynagrodzenie na danym stanowisku stanowi suma maksymalnego poziomu wynagrodzenia zasadniczego oraz maksymalnego poziomu dodatku funkcyjnego, a w przypadku wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), starostów oraz marszałków województwa także kwoty dodatku specjalnego. Powyższa zmiana jest szczególnie istotna w przypadku samorządu gminnego, gdzie z uwagi na uwarunkowania ustrojowe zdarzały się sytuacje, w których z przyczyn stricte politycznych radni ustali wynagrodzenie wójta (burmistrza, prezydenta miasta) na poziomie skrajnie niskim, całkowicie nieadekwatnym do zakresu zadań i odpowiedzialności. Dziś ich decyzja w tym zakresie nie może prowadzić do określenia wynagrodzenia na poziomie niższy od minimum ustawowego.
Po drugie podniesiono poziom maksymalnego wynagrodzenia ww. osób decydując, że nie może ono przekroczyć w okresie miesiąca 11,2-krotności kwoty bazowej określonej w ustawie budżetowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe na podstawie przepisów ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw. Przed nowelizacją maksymalny poziom nie mógł przekroczyć 7 krotności kwoty bazowej. W ustawie budżetowej na rok 2021 kwota ta została określona na poziomie 1 789,42 zł. Oznacza to wzrost maksymalnego wynagrodzenia o 60% z 12.525,94 zł na 20.041,50 zł.
Po trzecie zmieniono zakres delegacji do wydania rozporządzenia płacowego przez Radę Ministrów w ten sposób, że ma ono określać warunki i sposób wynagradzania pracowników samorządowych, zatrudnionych na podstawie wyboru (o których mowa powyżej), w tym maksymalny poziom wynagrodzenia zasadniczego oraz maksymalny poziom dodatku funkcyjnego. Dotychczas maksymalny poziom wynagrodzenia zasadniczego nie był wprost wskazany w przepisie upoważniającym. Znowelizowane przepisy mają zastosowanie do ustalania wysokości wynagrodzeń należnych od dnia 1 sierpnia 2021 r.
Nowe rozporządzenie płacowe
Konsekwencją powyższych zmian ustawowych jest wydanie przez Radę Ministrów rozporządzenia z dnia 25 października 2021 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych. Weszło ono w życie – podobnie jak ustawa nowelizująca – z dniem 1 listopada 2021 roku. Określa ono maksymalny poziom wynagrodzenia zasadniczego (kwota w złotych) wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), starostów i marszałków województw oraz maksymalny poziom dodatku funkcyjnego (kwota w złotych). Przykładowo dla wójta czy burmistrza w gminie do 15.000 mieszkańców określono maksymalny poziom wynagrodzenia zasadniczego na poziomie 10.250 zł, zaś maksymalny poziom dodatku funkcyjnego na poziomie 3.150 zł.
Zmiany wysokości diet dla radnych
Ustawa nowelizująca dokonała także zmian we wszystkich trzech ustrojowych ustawach samorządowych w zakresie maksymalnego poziomu diet przysługujących radnym. Po nowelizacji wysokość diet przysługujących radnemu nie może przekroczyć w ciągu miesiąca łącznie 2,4 krotności kwoty bazowej określonej w ustawie budżetowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe na podstawie przepisów ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2020 r. poz. 1658). Tym samym maksymalna dieta radnego może wynieść 4.294,61 zł zamiast dotychczasowych 2.684,13 zł (1,5 krotności kwoty bazowej). Także w tym przypadku znowelizowane przepisy mają zastosowanie do ustalania wysokości diet od dnia 1 sierpnia 2021 r.
Nowe rozporządzenie dotyczące diet
Zmiany przepisów ustrojowych ustaw samorządowych dotyczące diet pociągnęły za sobą zmiany w rozporządzeniach Rady Ministrów – dotychczasowe rozporządzenia zostały zastąpione nowymi z dnia 27 października 2021 roku w sprawie:
- w sprawie maksymalnej wysokości diet przysługujących radnemu gminy;
- w sprawie maksymalnej wysokości diet przysługujących radnemu powiatu.
W nowych rozporządzeniach – analogicznie jak w dotychczasowych – określono, że radnemu przysługują w ciągu miesiąca diety w wysokości do:
1) 100% maksymalnej wysokości diety w gminach powyżej 100 tys. mieszkańców,
2) 75% maksymalnej wysokości diety w gminach od 15 tys. do 100 tys. mieszkańców,
3) 50% maksymalnej wysokości diety w gminach poniżej 15 tys. mieszkańców,
4) 100% maksymalnej wysokości diety w powiatach powyżej 120 tys. mieszkańców,
5) 85% maksymalnej wysokości diety w powiatach od 60 tys. do 120 tys. mieszkańców,
6) 70% maksymalnej wysokości diety w powiatach poniżej 60 tys. mieszkańców.
Skutki zmiany przepisów
Skutki powyższych zmian ustawowych oraz nowych przepisów będą różne w zależności od konkretnej sytuacji dotyczącej poszczególnych osób wchodzących w skład organów wykonawczych JST, w tym treści dotychczasowych uchwał określających ich wynagrodzenia oraz w zależności od treści uchwał dotyczących diet radnych.
W przypadku włodarzy samorządowych koniecznym jest dokonanie podwyższenie wynagrodzenia co najmniej do minimalnego poziomu ustawowego. Podniesienie wynagrodzenia na wyższy poziom pozostawiono uznaniu organu stanowiącego. Do absolutnych wyjątków zaliczyć należy sytuacje, w których dotychczasowa uchwała w sprawie wynagrodzenia była na tyle elastyczna poprzez odwołania do ustaw i aktów wykonawczych, aby skutki opisanych w niniejszym artykule zmian nastąpiły de facto z automatu.
Należy podkreślić, iż powyższe skutki dotyczą wszystkich włodarzy samorządowych pełniących obecnie swoje funkcje. Zmian tych nie można odnosić wyłącznie do osób, których wynagrodzenie zostało obniżone na skutek wcześniejszych zmian dotychczasowego rozporządzenia płacowego.
Bezczynność organów stanowiących w powyższym zakresie skutkować może sporami przed sądami administracyjnymi oraz sądami powszechnymi. W ich konsekwencji poszczególne JST poniosą niepotrzebne koszty, bowiem pozostawienie wynagrodzenia włodarzy na poziomie niezgodnym z nowymi przepisami jest sprawą z góry przegraną.
W przypadku radnych skutki wprowadzonych zmian będą zależne od treści dotychczasowych uchwał w sprawie diet. Jeśli zawierają one odesłanie do maksymalnej wysokości diet określonej w uchwale, wówczas skutek następuje de facto automatycznie. Jeśli jednak uchwały zawierają określenie konkretnych wartości diet ich podniesienie wymaga dokonania nowelizacji dotychczasowej uchwały albo podjęcia w tym zakresie uchwały nowej. W tym przypadku ustawodawca nie określa minimalnej wysokości diety, w związku z czym brak zmian dotychczasowych uchwał uznać można za świadomą decyzję radnych, która nie będzie mogła być kwestionowana przez organy nadzoru czy sądy administracyjne.
Podsumowanie
Przyjmując z satysfakcją zmiany wysokości wynagrodzeń i diet samorządowych należy z przykrością odnotować, iż ustawodawca nie podjął w tym zakresie szerszej dyskusji systemowej na temat zasad wynagradzania samorządowców oraz uzależnienia wysokości ich wynagrodzenia od szeregu czynników obiektywnych. Nie ulega wątpliwości, że dyskusja na ten temat wcześniej czy później będzie musiała się odbyć.
Maciej Kiełbus, prawnik w Kancelarii Prawnej Dr Krystian Ziemski & Partners w Poznaniu, partner, specjalizuje się w zakresie prawa administracyjnego, w szczególności prawa samorządowego
