Opinia Unii Metropolii Polskich i Związku Miast Polskich
dotycząca ustawy z dnia 12 maja 2020 r.
o szczególnych zasadach organizacji wyborów powszechnych na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zarządzonych w 2020 r. z możliwością głosowania korespondencyjnego (druk senacki 118)

UWAGA ZASADNICZA, DOTYCZĄCA TERMINU WYBORÓW
Należy podkreślić, że ustawa z dnia 12 maja zawiera w art. 15 ust. 1 postanowienie o niesto­sowaniu w wyborach, których dotyczy, przepisów Kodeksu wyborczego określających terminy wykonania czynności wyborczych. Przyjmując do wiadomości tę możliwość zwracamy uwagę na istotę wskazania w Kodeksie wyborczym nieprzekraczalnych w normalnych warunkach terminów wykonania niektórych czynności składających się na proces wyborczy. Wyznaczenie tych terminów ma na celu:

1) zapewnienie sprawiedliwego, równego dla wszystkich wyborców i kandydatów udziału w wyborach,
2) zapewnienie możliwości należytego wywiązania się wszystkich podmiotów uczestniczących w przygo­towaniu i przeprowadzeniu wyborów ze swoich obowiązków, których realizacja w tych niewątpliwie trudniejszych niż zwykle okolicznościach będzie wymagała dodatkowego zaangażowania, nadzwy­czajnych środków i bezprecedensowych rozwiązań organizacyjno-technicznych.

Dlatego apelujemy do Państwowej Komisji Wyborczej, której przywraca się uprawnienia do normalnego kierowania procesem wyborczym, o wzięcie – zgodnie z zapowiedzią Przewodniczącego PKW z 10 i 11 maja br. – tych uwarunkowań pod uwagę podczas opinio­wania projektu kalendarza wyborczego, jaki zaproponuje Marszałek Sejmu RP.

UWAGI OGÓLNE

1) Wybory na Prezydenta RP będą możliwe do przeprowadzenia w oparciu o ustawę w zapropono­wanym brzmieniu oraz Kodeks wyborczy tylko w warunkach rzeczywistego wygasania pandemii koronawirusa w Polsce. W przeciwnym wypadku organizacja wyborów będzie stanowiła istotne bezpośrednie zagrożenie zdrowia i życia obywateli.
Dotyczy to również sytuacji, o której mowa w art. 15 ust 5 ustawy, tj. ewentualnego zarządzenia w drodze rozporządzenia, głosowania korespondencyjnego jako jedynej formy oddania głosu na terenie gminy lub jej części w związku z sytuacją epidemiczną na tym terenie. Podkreślić należy, że urzędy, w związku z sytuacją epidemiczną, pracują w ograniczonym składzie osobowym. Wynika to przede wszystkim ze struktury zatrudnienia w administracji. Organizacja głosowania korespon­dencyjnego ad hoc byłaby wówczas niemożliwa zarówno ze względów bezpieczeństwa, jak i z przyczyn obiektywnych.

2) Pozytywnie oceniamy przywrócenie Państwowej Komisji Wyborczej uprawnień przy organizowaniu i prze­prowadzeniu wyborów powszechnych na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zarządzonych w 2020 r.

3) Jedną z najistotniejszych słabości ustawy, jest utrzymanie wątpliwych założeń dotyczących dostar­czania pakietów wyborczych przez operatora pocztowego do pocztowych skrzynek oddawczych (art. 5 ust. 5 Ustawy), wbrew ogólnej dyspozycji wprowadzonej w art. 5 ust. 2, która każe traktować pakiet wyborczy jako przesyłkę poleconą. Wszelkie wcześniejsze zastrzeżenia do tej formuły dorę­czania pakietów wyborczych i jej potencjalnego wpływu na realizację zasady powszechności wybo­rów są aktualne.
Szczególnie niezrozumiałe jest wprowadzenie odmiennego trybu doręczania pakietów wyborczych przez pracowników Poczty Polskiej (do skrzynek pocztowych; art. 5 ust. 5) oraz przez pracowników samorządowych (na zasadach ogólnych doręczenia; art. 5 ust. 3).
Również w wyborach organizowanych za granicą status przesyłki pakietu wyborczego (przesyłka nierejestrowana) jest nie do zaakceptowania (art. 6 ust. 2).
Podobne wątpliwości nasuwa status koperty zawierającej głos wyborcy – jeżeli wyborca zdecyduje się oddać głos za pośrednictwem Poczty Polskiej, wówczas również robi to w trybie przesyłki nierejestrowanej (art. 13, ust. 2).

4) Za poważne zagrożenie dla jakości procesu wyborczego uważamy obniżenie minimalnego składu komisji obwodowych do 3 osób (art. 19 ust. 1). Po 14 godzinach pracy non stop członkowie komisji będą musieli dokonać najważniejszej czynności wyborczej – ustalenia wyników głosowania. Składy 3-osobowe wykluczają rotacyjną pracę członków komisji w lokalach wyborczych, w godzinach głosowania, co było powszechnie stosowaną praktyką. W ten sposób zapewniano członkom komisji odpoczynek w ciągu dnia, a tym samym - sprawną pracę komisji obwodowych po zamknięciu lokali wyborczych.

5) Istotny wzrost pracochłonności przygotowania wyborów w urzędach gmin oraz obostrzenia sani­tarne dotyczące organizacji wyborów muszą znaleźć swoje odzwierciedlenie w zasadach ustalania wysokości dotacji, która zostanie ostatecznie przekazana gminom na ten cel. W sposób jedno­znaczny powinna zostać rozstrzygnięta kwestia finansowania z dotacji środków na zapewnienie bezpieczeństwa sanitarnego w lokalach wyborczych oraz środków ochrony osobistej niezbędnych do bezpiecznej organizacji i przeprowadzenia wyborów. Należy tu wziąć pod uwagę zarówno środki ochrony dla członków komisji, jaki i dla innych organów wyborczych (np. urzędników wyborczych) oraz pracowników samorządowych zaangażowanych w organizację wyborów. Kolejny istotny koszt, to koszt przygotowywania pakietów wyborczych (najprawdo­podobniej czynność ta będzie wykony­wana przez pracowników samorządowych, jednak na znacznie większą skalę). Zwracamy także uwa­gę, że w dzisiejszej, trudnej sytuacji finansowej nieobjętych żadną tarczą gmin, których nie stać na „kredytowanie organizacji wyborów”, dotacja na ten cel powinna zostać przekazana jak najszybciej.

6) Nie znajdujemy uzasadnienia dla wydawania nowego rozporządzenia w sprawie obowiązków organów prowadzących ewidencję ludności w zakresie wykonywania zadań związanych z prowadze­niem i aktualizacją rejestru wyborców oraz sporządzaniem spisów wyborców. Obowiązujące w tym zakresie przepisy, analizowane w związku z niniejszą ustawą, nie wymagają zmiany.

7) Biorąc pod uwagę krótki czas na wdrożenie nowych przepisów w życie, żeby wyczerpująco i w pełni odpowiedzialnie ocenić ustawę, niezbędne jest udostępnienie przez stronę rządową organom zaangażowanym w proces wyborczy projektów rozporządzeń, w których mają zostać uregulowane istotne kwestie procesu wyborczego w wyborach na Prezydenta RP w 2020 r. Za krytyczne należy uznać przepisy wykonawcze dotyczące bezpieczeństwa sanitarnego w lokalu wyborczym. Zwracamy uwagę, że nie powinny to być „wytyczne” dotyczące organizacji wyborów, a konkretne i przejrzyste przepisy, które będą mogły stanowić podstawę do oceny zgodności z prawem przeprowadzenia wyborów. Jest to szczególnie istotne w kontekście obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa wyborcom i osobom przeprowadzającym wybory. Nie akceptujemy przerzucania na samorządy odpowiedział­ności, w tym także finansowej, za brak przejrzystych i jednoznacznie sformowanych przepisów.

UWAGI SZCZEGÓŁOWE - w załączonym dokumencie.