Związek Miast Polskich wskazuje na kluczową rolę zasobów lokalnych w programowaniu i realizacji strategii rozwoju lokalnego i regionalnego. Możliwość wykorzystania środków zewnętrznych nie może być jedynym kryterium wyboru celów rozwoju, a osiągniecie zamierzonych efektów nie jest możliwe bez wykorzystania specyficznych lokalnych potencjałów i współdziałania z lokalnymi partnerami. Z kolei jednym z efektów rozwoju powinien być wzrost dobrobytu mieszkańców. Dobrym przykładem dla oceny możliwości takiego rozwoju, są zmiany zachodzące na Podlasiu. Szczegółowej analizy, w oparciu o najnowsze dane[1] oraz możliwości analityczne Monitora Rozwoju Lokalnego, dokonał Janusz Szewczuk, doradca strategiczny Związku Miast Polskich.
Rosnące dochody
Główny Urząd Statystyczny od lat prowadzi badania średniego poziomu rozporządzalnych dochodów mieszkańców[2] województw Polski. W 2015 roku Podlaskie należało do czwórki województw o najniższym poziomie tego wskaźnika. W 2022 roku region ten, po wydzielonej z województwa mazowieckiego Warszawie i Śląsku, zajmował trzecie miejsce – tym razem w górnej części zestawienia. Warto się zastanowić, jak to się stało, że obszar, w którym obserwujemy mniejszą aktywność inwestorów zewnętrznych, niższy poziom aktywności przemysłowej i usług ICT, mógł osiągnąć taką pozycję w relacji do innych województw Polski.
Analizę zachodzących na Podlasiu zmian pogłębiamy, wykorzystując dane i możliwości analityczne Monitora Rozwoju Lokalnego. MRL jest unikalną ,,hurtownią” danych pochodzących z różnych nie zintegrowanych nigdzie indziej zasobów danych publicznych. Wykorzystując dane gromadzone w systemach POLTAX, ZUS, KRUS, Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego, uzupełniamy badania GUS, identyfikując przyczyny i efekty zmian na Podlasiu.
Przestrzenie rozwoju
Miarą rozwoju miast i obszarów są inwestycje – nie tylko te realizowane przez samorządy i inne instytucje publiczne, ale przede wszystkim – nowo wybudowane mieszkania i obiekty pozwalające na prowadzenie w nich działalności gospodarczej. Te ostatnie wynikają wprost z potencjału lokalnych przedsiębiorców oraz atrakcyjności regionu dla zewnętrznych inwestorów. Warto sprawdzić, na ile wzrost średniego dochodu rozporządzalnego przekłada się na przyrost inwestycji na Podlasiu.
W województwie podlaskim w latach 2017-2021 oddano do użytku łącznie ponad 5,7 mln m² powierzchni w nowych obiektach budowlanych. W przeliczeniu na 1000 mieszkańców była ona o 10% wyższa niż średnia kraju. Wynik ten jest w dużej mierze zasługą wysokiego udziału budownictwa indywidualnego w rynku mieszkaniowym Podlasia. Przy niższym ogólnym poziomie nowych powierzchni dla działalności gospodarczej zauważyć należy porównywalny ze średnią krajową, poziom nowych powierzchni w przeliczeniu na 1000 mieszkańców dla przemysłu. Na szczególne podkreślenie zasługuje jednak przyrost nowych powierzchni w gospodarstwach rolnych – stały i dynamiczny wzrost inwestycji w tym sektorze jest obserwowany już od dłuższego czasu. Ich poziom w przeliczeniu na 1000 mieszkańców był trzykrotnie wyższy od średniej dla kraju.
Cechą charakterystyczną podlaskiej gospodarki jest także niższy niż w pozostałych częściach kraju udział zewnętrznych, ponadlokalnych firm. Zwiększa to tym samym lokalne przepływy finansowe, gdyż pieniądze nie „wypływają” na zewnątrz, lecz krążą pomiędzy lokalnymi partnerami. Multiplikacja lokalnych przepływów finansowych podwyższa przychody lokalnych firm oraz dochody tutejszych przedsiębiorców, generując m.in. wzrost zatrudnienia w podlaskich firmach oraz większe korzyści podatkowe dla samorządów.
Wzrost zatrudnienia mimo trudnej demografii
Nie ma rozwoju gospodarczego bez ludzi, a sytuacja demograficzna Podlasia – podobnie jak pozostałych polskich regionów – jest bardzo trudna. Liczba mieszkańców województwa podlaskiego zmniejszyła się w latach 2011-2022 o 52 tys., a spadek liczebności grupy w wieku produkcyjnym był jeszcze większy i wyniósł 82 tys. Dodatkowym problemem jest narastająca luka pokoleniowa w rynku pracy, która pogłębia się w ostatnich latach. Świetnie obrazuje to poniższy wykres. O ile w latach 90-tych i pierwszej dekadzie XXI wieku liczba młodych ludzi (20-24 lata), wchodzących w aktywność zawodową, była wyższa od liczby osób wychodzących z rynku pracy, to od 2016 nastąpiła zmiana, a luka się powiększa. Oznacza to, że osoby wchodzące w wiek emerytalny i uwalniające miejsca pracy nie znajdują następców w pokoleniu wchodzącym w aktywność zawodową.
Tymczasem, według danych ZUS, liczba osób objętych składkami z tytułu stałych umów o pracę w roku 2022 wzrosła w ujęciu rocznym w województwie podlaskim o 2,6 tys. osób, a przyrost ten był wyższy od średniego wzrostu dla Polski. Jak to możliwe?
Dane dowodzą, że pomimo spadku liczby pracujących młodych mieszkańców Podlasia, na ogólny wzrost zatrudnienia w regionie wpływ miał wzrost liczby i poziomu aktywności zawodowej kobiet, wzrost liczby wciąż pracujących osób w wieku emerytalnym, a także liczby zatrudnionych cudzoziemców. Jeśli chodzi o tę ostatnią grupę, to przy wzroście na poziomie 4 tys. osób, tylko 1 tys. pochodzi z Ukrainy. Odbiega to od sytuacji w innych regionach, gdzie nasi wschodni sąsiedzi zdecydowanie dominują. Pozwoliło to na zniwelowanie potencjalnych negatywnych skutków wynikających z „wypłukiwania” się regionu z osób w wieku produkcyjnym oraz narastania deficytu siły roboczej.
W tej sytuacji naturalnym jest pytanie o możliwość trwałego rozwoju gospodarczego w oparciu o te tendencje w kolejnych latach. Czy spadek liczby aktywnych ekonomicznie młodych mieszkańców Podlasia będzie mógł być długofalowo równoważony wzrostem aktywności osób starszych i imigrantów? Rodzi się pytanie o potrzebę konsensusu społecznego i wypracowania długofalowej polityki migracyjnej. A może pod wpływem dynamicznego rozwoju regionu z czasem obecna tendencja odpływu młodych osób się odwróci?
Ten sam obszar, nowe tendencje
Czy więc Podlasie nadal powinno być postrzegane jako część biednej „ściany wschodniej” Polski? Silne rolnictwo i działalność gospodarcza oparta na przetwórstwie produktów rolnych mogą być trwałym fundamentem rozwoju. Oddalenie od głównych ciągów komunikacyjnych i tętniących życiem metropolii – czynniki, które dotąd przesądzały o potencjale regionu zdają się nie mieć tu kluczowego znaczenia. Omówione powyżej dane dowodzą, że region świetnie sobie radzi w obecnych, trudnych czasach. Co więcej, przykład Podlasia wyznacza nowy kierunek myślenia o tendencjach rozwoju gospodarczego w Polsce. Wykorzystanie potencjału rolnictwa i innych lokalnych zasobów oraz włączenie szerokich kręgów mieszkańców do udziału w procesach rozwoju produktów lokalnych generują wysoki poziom wartości dodanej dla całej społeczności.
Monitoruj lokalnie
W naszej analizie skoncentrowaliśmy się na Podlasiu i pokazaliśmy, jak województwo wyróżnia się na tle innych regionów. Każdy zakątek Polski ma jednak swoją specyfikę. Wykorzystując możliwości Monitora Rozwoju Lokalnego mamy Wam wiele ciekawych historii do opowiedzenia o miejscach, w których mieszkacie. Nie będziemy zdradzać wszystkiego. Możecie samodzielnie skorzystać z MRL, aby sprawdzić, jak radzi sobie Wasze miasto, gmina lub region, a także skontaktować się z nami w sprawie pogłębionej analizy.
W Monitorze Rozwoju Lokalnego, oprócz danych dostępnych w różnych bazach GUS, wykorzystujemy dane udostępnione przez Ministerstwo Finansów, zasoby POLTAX, ZUS, KRUS, SIO, GUNB. W portalu znajdują się wskaźniki pozwalające na pogłębioną analizę aktywności ekonomicznej mieszkańców, procesów demograficznych, rynku pracy, czy też struktury migracji. Dane obejmują wszystkie jednostki samorządu terytorialnego.
Zapraszamy do korzystania z MRL: www.monitorrozwoju.pl oraz do kontaktu z nami!
Zespół Monitora Rozwoju Lokalnego
monitorrozwoju@zmp.poznan.pl
[1] Wskaźniki: średni poziom rozporządzalnych dochodów mieszkańców, nowe inwestycje budowlane, dynamika zatrudnienia w polskich regionach
[2] Dochód rozporządzalny obejmuje sumę bieżących dochodów gospodarstwa domowego ze wszystkich źródeł, pomniejszoną o zaliczki na podatki oraz o składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne. Dochód rozporządzalny jest przeznaczony na wydatki oraz przyrost oszczędności [źródło: www.stat.gov.pl]
