W Polsce działa ok. 150 tysięcy organizacji społecznych. Według badań, zdecydowana większość z nich ściśle współpracuje z samorządami. Dla znacznej części organizacji pieniądze samorządowe są ważnym bądź kluczowym źródłem finansowania działalności. Wskutek Polskiego Ładu NGO mogą stracić co 4 złotówkę pochodzącą z dotacji jednostek samorządu terytorialnego.

Organizacje społeczne na co dzień współpracują z samorządami, będąc ważnym partnerem, realizatorem działań lokalnych oraz źródłem informacji o oczekiwaniach poszczególnych grup społecznych czy lokalnych problemach. Z kolei dla NGO samorząd jest naturalnym punktem odniesienia w działaniach (sprzymierzeńcem, interesariuszem, czasem oponentem). Wg badań Stowarzyszenia Klon/Jawor z 2018 r. 83% organizacji w Polsce utrzymuje kontakty z lokalnym urzędem miasta i/lub gminy, a 61% stowarzyszeń i fundacji skorzystało ze środków samorządowych (o 6% więcej niż w 2014 r. i o 12% więcej niż w 2011 r.). Duże znaczenie środków samorządowych dla organizacje pokazują także wyliczenia dotyczące źródeł finansowania – ze środków rządowych korzystało 20% organizacji a z funduszy UE tylko 11%.

Ta symbioza między samorządami a organizacjami społecznymi może zostać zachwiana. Samo Ministerstwo Finansów poinformowało, że reformy planowane w ramach Polskiego Ładu sprawią, że z budżetów samorządów znikną miliardy złotych. Co to oznacza dla organizacji społecznych i mieszkańców miast?

Jak wynika z ekspertyzy Unii Metropolii Polskich, istnieje silna korelacja między wpływami z PIT do budżetów samorządów a ich wydatkami na organizacje społeczne. Zależność jest następująca: każde 100 zł mniej w budżecie samorządowym powoduje spadek wydatków samorządów na NGO o około 5,4 zł. Stąd wniosek, że w związku z reformami Polskiego Ładu, z budżetów NGO zniknie co czwarta złotówka z pieniędzy samorządowych. Będzie to skutkiem zmniejszenia wydatków na dotacje dla organizacji pozarządowych o ponad jedną czwartą (ok. 26%), a więc o ok. 800 mln złotych rocznie.

„Na Polskim Ładzie stracą nie tylko organizacje. Mieszkańcy miast i gmin wiejskich w całej Polsce mogą odczuć, jak cenna jest płynna współpraca organizacji z samorządami, która zostanie zachwiana przez reformy rządu. W konsekwencji Polskiego Ładu może dojść do sytuacji, w której kluby sportowe będą niedofinansowane, zlikwidowane zostaną dodatkowe zajęcia w szkołach naszych dzieci czy będzie brakować możliwości otrzymania wsparcia psychologicznego” - mówi Beata Stepaniuk-Kuśmierzak z Unii Metropolii Polskich im. Pawła Adamowicza, zastępczyni prezydenta Miasta Lublina ds. Kultury, Sportu i Partycypacji.

Nominalnie najwięcej stracą organizacje działające w miastach. Jednak Polski Ład najbardziej uderzy w organizacje w mniejszych miejscowościach.

Z badań wynika, że dla ponad 1/3 organizacji w Polsce pieniądze samorządowe są podstawowym źródłem finansowania. Dotyczy to przede wszystkim organizacji społecznych działających na terenach wiejskich i w małych miejscowościach. Skala wydatków samorządowych na NGO największa jest w miastach i to organizacje działające w dużych ośrodkach nominalnie stracą najwięcej. Pomimo to, najsilniej skutki reform Polskiego Ładu odczują małe lokalne organizacje. W ich przypadku, kwoty dotacji zmniejszą się o ok. 28%, w porównaniu do 20% w przypadku największych miast. W przypadku mniejszych miejscowości, oddalonych więcej niż 40 km od miasta wojewódzkiego, najbardziej ucierpią organizacje związane z bezpieczeństwem, kulturą i sportem.

Warto podkreślić, że dotacje samorządowe są znacznie częściej wykorzystywane przez polskie organizacje, niż inne źródła finansowania publicznego, jak dotacje rządowe czy unijne. Według danych GUS-u, samorządy podpisały w sumie 65,2 tysiąca umów z organizacjami społecznymi na realizację rozmaitych działań w 2019 roku, w tym znaczna większość przez urzędy gmin i miast - aż 50 tys. umów. Natomiast starostwa powiatowe i urzędy marszałkowskie podpisały odpowiednio 7,9 tys. i 7,3 tys. umów.

Ekspertyza na zlecenie Unii Metropolii Polskich im. Pawła Adamowicza przygotowana została przez Martę Gumkowską i Jana Herbsta ze Stowarzyszenia Klon/Jawor w grudniu 2021 r.

Link do ekspertyzy znajduje się tutaj.