Poznań / Gliwice, 4 listopada 2022 r.

Szanowny Pan
Andrzej DUDA
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej

W imieniu Zarządu Związku Miast Polskich zwracam się do Pana Prezydenta z wnioskiem o niepodpisywanie ustawy z dnia 29 września 2022 roku o przedłużeniu kadencji organów jednostek samorządu terytorialnego do dnia 30 kwietnia 2024 r. oraz o zmianie ustawy Kodeks Wyborczy, po odrzuceniu przez Sejm RP w dniu dzisiejszym uchwały Senatu z dnia 27 października br. o odrzuceniu tej ustawy.

UZASADNIENIE

1. Uwaga zasadnicza

Nie jest prawdziwa główna teza z uzasadnienia projektodawców, że „potrzeba tej zmiany wynika z wyjątkowego skumulowania dat wyborów samorządowych oraz wyborów parlamentar­nych […] w roku 2023”. Zmiana powoduje bowiem, że jednorazowy konflikt wyborów w r. 2023 zostaje zastąpiony stałym konfliktem wyborów samorządowych z wyborami do Parlamentu Europejskiego, ponieważ zarówno kadencja organów samorządowych w Polsce jak i kadencja Europarlamentu trwają pięć lat. Jest więc oczywiste, że z punktu widzenia ewentualnego konfliktu dwóch procesów wyborczych ustawa powoduje znaczne pogorszenie sytuacji.

Poza tym wypada przypomnieć, że dużo trudniejsza z tego punktu widzenia kumulacja wyborów nastąpiła w roku 2005, kiedy to wybory parlamentarne (25.09) i prezydenckie (9.10) dzieliły tylko dwa tygodnie, nie powodując żadnych istotnych komplikacji. Trzeba podkreślić, że w roku 2023 możliwe jest zgodne z prawem zarządzenie wyborów samorządowych i parlamentarnych w odstę­pie sześciu tygodni, który jest wystarczającym okresem czasu, by poszczególne etapy kalendarzy wyborczych nie kolidowały ze sobą.

1. Przesłanki konstytucyjne

W uzasadnieniu wyroku z dnia 26 maja 1998, sygn. K 17/98, Trybunał Konstytucyjny dał jasną wykładnię problematyki kadencyjności, z uwagi na jej „znaczenie dla działania organów pań­stwowych i samorządowych w demokratycznym państwie prawnym”:

Zasada kadencyjności organów stanowiących samorządu terytorialnego jest normą konstytucyjną, a podstawę jej obowiązywania stanowi nie tylko art. 2 konstytucji, ale przede wszystkim art. 62 ust. 1, gwarantujący obywatelom polskim prawo wybierania przedstawicieli do organów samorządu terytorial­nego, a także art. 169 ust. 2, określający zasady wyboru tych organów. […] Z istoty kadencyjności wynika tym bardziej, że kadencja danego organu nie powinna być przedłużana w odniesieniu do organu urzędującego. Obywatele, wybierając określony organ władzy publicznej, udzielają mu jednocześnie pełnomocnictw o określonej przez prawo treści i określonym czasie “ważności”. Upływ tego czasu oznacza wygaśnięcie pełnomocnictwa i utratę legitymacji do sprawowania władzy.

W przypadku organów samorządu terytorialnego nie można „a limine” wykluczyć możliwości przedłużenia ich kadencji w trakcie jej trwania. Ingerencja taka jest dopuszczalna wyłącznie, gdy przemawia za tym konieczność urzeczywistnienia w określonych okolicznościach wartości chronionej przez konstytucję i pod warunkiem, że nie jest zakazana przez szczegółowy przepis konstytucyjny. Zarówno skrócenie jak i przedłużenie kadencji organów samorządu terytorialnego w trakcie jej trwania podlega ocenie z punktu widzenia zasady proporcjonalności.

Działanie takie jest dopuszczalne jeżeli:

1) pozwala osiągnąć zamierzone skutki;

2) jest niezbędne dla realizacji wartości konstytucyjnej, uznanej za wyższą wobec zasady kaden­cyjności - zaś danego skutku nie można osiągnąć przy pomocy innych środków, uwzględniających w większym stopniu poszczególne wartości konstytucyjne;

3) efekty regulacji pozostają w odpowiedniej proporcji do stopnia naruszenia wartości konstytu­cyjnych znajdujących się u podstaw zasady kadencyjności.

W uzasadnieniu projektu poselskiego znajduje się zdanie, że Trybunał Konstytucyjny w wyżej cytowanym wyroku uznał przedłużenie kadencji organów jednostek samorządu terytorialnego za dopuszczalne, jednak projektodawcy nie uwzględnili wskazanych przez Trybunał trzech warunków tej dopuszczalności. Zdaniem Związku, a także prawników - konstytucjonalistów, przesłanki wy­mienione w uza­sad­nieniu projektu ustawy w żadnym stopniu nie spełniają tych warunków.

1. Przesłanki dotyczące aspektów organizacyjno-technicznych

Wymienione w uzasadnieniu aspekty organizacyjno-techniczne są możliwe do rozwiązania na kilka sposobów. Do wyborów pozostaje wystarczająco wiele (około roku) czasu, by sprawy wskazane przez projektodawców dokładnie przemyśleć i praktycznie rozwiązać, zarówno przez ewentualne zmiany prawne, jak również poprzez stosowne wytyczne Państwowej Komisji Wyborczej.

Z wyrazami szacunku

(-) Zygmunt Frankiewicz
Prezes Związku