Krzysztof Żuk, prezydent Lublina, członek Zarządu Unii Metropolii Polskich i wiceprezes Związku Miast Polskich odpowiada Sebastianowi Skuzie, wiceministrowi finansów w tekście zamieszczonym na stronie Unii Metropolii Polskich:

„Przedstawione dane i użyte sformułowania w wywiadzie udzielonym przez Wiceministra Finansów P. Sebastiana Skuzę (Dziennik Gazeta Prawna z 16 września 2020 r., „Samorządowe budżety z nadwyżką”) nie odzwierciedlają rzeczywistej sytuacji poszczególnych jednostek i mogą kreować w społeczeństwie mylne opinie odnośnie kondycji finansowej samorządów.

Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że Miasta Unii Metropolii Polskich zamknęły budżety w I półroczu 2020 r. deficytem w wysokości ponad 16 mln zł. Z kolei potrzeby pożyczkowe samorządów realizowane są przede wszystkim w II półroczu roku budżetowego, co związane jest z cyklem realizacji zadań inwestycyjnych. Stąd też w II półroczu br. nastąpi znaczny przyrost deficytu budżetowego samorządów. Szacuje się, że w przypadku 12 największych miast Polski wyniesie on na koniec roku ok. 7,5 mld zł, a wszystkich samorządów ok. 26 mld zł. Nadwyżka operacyjna miast UMP w I półroczu wyniosła 1,7 mld zł przy zakładanej na koniec roku wysokości 1,4 mld zł.

Nie możemy zapominać również o podjętych działaniach oszczędnościowych zarówno po stronie wydatków bieżących, jak i inwestycyjnych związanych ze stanem niepewności sytuacji gospodarczej w kraju, a co zatem idzie też w JST. Towarzyszy on wszystkim samorządom przy szacowaniu przewidywanego wykonania dochodów i wydatków budżetowych. Oczywiście analizy te różnią się w stosunku do analiz z marca i kwietnia, gdyż mamy wiedzę odnoście realizacji dochodów w okresie 7 m-cy br.

Dochody własne JST planowane w wysokości 140 mld zł wykonane zostały w I półroczu w 46% (wskaźnik ten wynosił 50,2% w I półroczu 2019 r.), tj. w kwocie 64 mld zł czyli 5,6 mld zł mniej przy założeniu 50% wykonania w I półroczu 2020 r.

W przypadku miast UMP wpływy z PIT w I półroczu są niższe w stosunku do analogicznego okresu roku ubiegłego o 540,2 mln zł i dotyczy to wszystkich miast, zaś wpływy z CIT są wyższe o 9,2 mln zł, przy czym wynik ten w dużej mierze ukształtowała Warszawa, w której wpływy z CIT były wyższe o 58 mln zł. Dla porównania w innych miasta znacznie niższe – w Gdańsku o 32 mln zł, Krakowie o 9,7 mln zł, Poznaniu o 3,4 mln zł, Wrocławiu o 3,9 mln zł, a w Lublinie o 26,3 tys. zł.

W przypadku subwencji oświatowej trudno porównywać ją do roku 2019, w którym mieliśmy do czynienia z dwoma podwyżkami wynagrodzeń, a w 2020 z jedną i to one miały wpływ na wzrost subwencji oświatowej.

Jednostki samorządu terytorialnego odpowiadają za 25% wydatków sektora finansów publicznych, a ich wydatki inwestycyjne przekraczają 65 mld zł, co stanowi istotną część krajowych wydatków rozwojowych. Zadania inwestycyjne są realizowane przy współpracyz przedsiębiorcami, których sytuacja finansowa ściśle powiązana jest ze stanem finansów zamawiających usługi – jednostkami samorządu terytorialnego. Finanse samorządowe zagrożone są ze względu na spodziewane opóźnienia w płatnościach podatków i opłat lokalnych oraz spadek wpływów z PIT, CIT i PCC.

W wyniku zmian prawa z 2019 r. Miasta UMP stracą ok. 1,7 mld zł rocznie tylko z tytułu dochodów z podatku PIT. Ubytek dochodów podatkowych związany był z obniżeniem stawki podatku PIT z 18% do 17%, zwiększeniem kwoty kosztów uzyskania przychodów oraz zwolnieniem z podatku PIT osób do 26 roku życia. Łącznie, w wyniku powyższych zmian, samorządy zostały pozbawione na trwałe ok. 6 mld zł, tj. 11% dochodów z PIT zaplanowanych na 2020 r.

Dodatkowo, samorządy ponoszą wysokie koszty ekonomiczne i społeczne związane z przeciwdziałaniem rozprzestrzeniania się pandemii COVID-19. Rozwijający się kryzys gospodarczy wpływa na wysokość i ściągalność dwóch największych źródeł dochodów – podatków dochodowych (PIT i CIT) oraz podatków i opłat lokalnych. Dochody z PIT na koniec czerwca 2020 roku były o 6,4% niższe niż uzyskane w pierwszej połowie 2019 roku. Natomiastw samych miastach UMP były niższe o 7,3%. Powyższe, negatywne skutki w zakresie finansów samorządów, nie zostały w sposób dostateczny zrekompensowane. Spodziewany w 2020 r. poziom udziałów w PIT oznacza zatrzymanie wzrostu i realnie, biorąc pod uwagę wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych, powrót do poziomu roku 2018.

Doceniając rządową propozycję wsparcia zadań inwestycyjnych JST w ramach środków z Funduszu Inwestycji Samorządowych, chcę zwrócić uwagę, że nie rozwiązuje ona głównych problemów finansowych samorządów i nie jest w stanie zrekompensować ubytków w dochodach spowodowanych zmianami systemowymi. Dodatkowo zaproponowanie bardzo niejednoznacznych kryteriów podziału środków w ramach drugiej puli Funduszu, skutkuje całkowitą uznaniowością podejmowanych decyzji.

W kontekście powyższego uważam, że potrzebna jest dyskusja nad sposobem finansowania samorządów w Polsce. Nawarstwiające się latami problemy związane z coraz większą liczbą niedofinansowanych zadań powodują, że konieczną staje się radykalna przebudowa finansów JST i opracowanie nowej ustawy o finansowaniu samorządów. Niejednokrotnie podnoszona jest konieczność podjęcia prac nad nowymi systemowymi rozwiązaniami w zakresie finansów takimi jak zwiększenie udziałów w PIT lub PIT komunalny, czy podatek katastralny, które nakierowane byłyby na zwiększenie autonomii JST w sferze pozyskiwania dochodów. Są to oczywiście rozwiązania pożądane i zwiększające samodzielność dochodową jak i wydatkową samorządów, niemniej jednak ich wprowadzenie jest skomplikowane i wymaga długiego czasu. Wydaje się, że obecnie największym problemem samorządów jest brak adekwatności środków przekazywanych z budżetu państwa na realizację zadań zleconych do realizacji samorządom i niechęć dzielenia się dochodami budżetu państwa z samorządami. Najprostszym i najszybszym sposobem zmniejszenia skali tego problemu jest zwiększenie udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych (PIT), aby w pełni zrekompensować gminom i powiatom wydatki ponoszone na realizację przekazanych przez rząd zadań oraz zmiana algorytmu wyliczania subwencji oświatowej, tak żeby przekazana kwota rzeczywiście pokrywała konieczne wydatki oświatowe”.

Źródło UMP