Spotkania odbyły się w Skien, Porsgrunn i Oslo.

Przypomnijmy, że laureaci tegorocznego konkursu Samorządowy Lider Zarządzania na temat transformacji energetycznej miast dla osiągnięcia neutralności klimatycznej i podniesienia jakości życia to Lądek Zdrój, Ostrów Wielkopolski, Konin i Lublin. Wyróżnienie otrzymały Tychy, Gdańsk i Gdynia.

Skien: Redukcja emisji gazów cieplarnianych

Pod względem liczby mieszkańców Skien to 18. miasto w Norwegii - ma 56 tys. mieszkańców. Jest też jednym z najstarszych miast w tym kraju – liczy 800 lat. Jest stolicą regionu Telemark, składającego się z sześciu gmin.

Skien słynie z pięknego, 125-letniego kościoła, najwyżej w Europie położonego kanału Telemark, największego w Norwegii parku wodnego, a także tego, że urodził się tutaj dramatopisarz Henryk Ibsen (1828-1906). Istnieje tu muzeum poświęcone twórcy, a już wkrótce zostanie oddana do użytku nowoczesna, multimedialna i futurystyczna biblioteka jego imienia – z okazji 200. rocznicy urodzin dramatopisarza.

Obecnie w mieście silnie rozwinięty jest sektor społeczny, który świadczy usługi dla mieszkańców. Znajdujący się w Skien szpital zatrudnia 4 tysiące osób. Drugim największym pracodawcą jest gmina.

Wcześniej rozwój miasta opierał się na przemyśle papierniczym - funkcjonowała tutaj fabryka celulozy. Jednak została zamknięta i w jej miejsce rozwijają się inne gałęzie przemysłu, np. małe i średnie przedsiębiorstwa z branży IT.

Jednym z założeń ekologicznych gminy jest ograniczenie gazów cieplarnianych o 55 procent do 2030 roku, a cała Norwegia ma stać się niskoemisyjna do 2050 r. Aby osiągać ambitne założenia, w Grenland, gdzie leży Skien, jest realizowany od 2015 roku projekt infrastrukturalny „Bypakke Grenland”, którego celem jest redukcja gazów cieplarnianych. Urzędnicy miejscy przekonują, że można to osiągnąć poprzez budowę infrastruktury i jej utrzymanie, preferowanie skoncentrowanych form zagospodarowania przestrzeni, zastosowanie nowych technologii, wsparcie rozwoju przyjaznego środowisku transportu, a także stymulowanie i prowadzenie działań redukujących ekspansję samochodów (opłaty za parkowanie, inne opłaty). Na budżet tego projektu, w ramach którego co roku wdrażany jest inny program operacyjny, składają się opłaty pochodzące od rządu (realizacja wytycznych i określonych wskaźników) i samorządów zaangażowanych w jego realizację oraz opłaty od użytkowników samochodów (50%!). Jednym z realizowanych działań było przekonanie mieszkańców do korzystania z rowerów elektrycznych (np. darmowe wypożyczanie).

Jeśli chodzi o komunikację, to problemem jest to, że zbyt mała liczba osób korzysta z komunikacji publicznej (15%). Pozostali to użytkownicy rowerów (4-5%), a reszta - samochodów prywatnych. Państwo dotuje komunikację publiczną, ale muszą być spełnione określone warunku – statystyki nie mogą wykazywać wzrostu samochodów prywatnych. Mimo zachęt, takich jak np. tani bilet miesięczny - 400 NOK (ok. 200 zł) czy możliwość testowania za darmo rowerów elektrycznych, sytuacja poprawia się zbyt wolno. Władze lokalne wspomaga także rządowy program rozwoju pojazdów elektrycznych (w Norwegii samochód elektryczny jest tańszy od pojazdu z silnikiem diesla, dzięki polityce rządu dotyczącej podatków), który zakłada różne dotacje i preferencje dla aut na prąd – darmowe autostrady czy parkingi. Celem norweskich władz lokalnych jest ograniczenie liczby samochodów prywatnych do jednego na rodzinę.

Gmina Skien realizuje również projekt mający na celu poprawę efektywności energetycznej. Od kilku lat pozwala on właścicielom budynków na remont i dostosowanie do najnowszych wymogów. Wykonawca projektu gwarantuje w kontrakcie określone oszczędności energii, a jego wynagrodzenie jest finansowane częściowo z tych właśnie zysków. Po zakończeniu umowy (po 18 miesiącach) wszystkie oszczędności trafiają do właściciela budynku.

W pierwszej fazie realizacji projektu udało się zaoszczędzić 7 200 000 KWh rocznie. Projekt spotkał się z ogromnym zainteresowaniem i jest obecnie kontynuowany. W 2023 r. zainwestowano 25 mln koron norweskich.

Uczestnicy wizyty odwiedzili również wybudowany z dbałością o środowisko dom opieki nad osobami starszymi. Posiada on liczne certyfikaty; wyposażony jest w panele słoneczne na dachu, które służą do produkcji własnej energii.

Porsgrunn: Zielony nawóz i Magiczna Fabryka

Drugą gminą, która zaprosiła polskich samorządowców do siebie, było sąsiednie Porsgrunn, w którym znajduje się park przemysłowy Herøya. Działa w nim 80 firm – od przemysłowych i serwisowych zatrudniających setki pracowników po mniejsze start-upy z kilkoma pracownikami. Łącznie zatrudnienie znajduje tam blisko 2500 osób. Jedną z firm działających w parku przemysłowym w Porsgrunn jest znana na całym świecie z produkcji nawozów Yara.

Yara realizuje obecnie projekt mający na celu produkcję zielonych nawozów. To nawozy mineralne na bazie azotanów o dokładnie takim samym składzie chemicznym i fizycznym jak nawozy produkowane z paliw kopalnych, ale o znacznie niższym śladzie węglowym, ponieważ są produkowane z użyciem odnawialnej energii elektrycznej (woda, wiatr, słoneczny).

Pierwsze dostawy zielonych nawozów Yara będą realizowane w ramach pilotażu w Porsgrunn w Norwegii, zakładającego projekt elektrolizera na skalę przemysłową z integracją systemu z istniejącą fabryką amoniaku. Będzie on produkować około 20 000 ton amoniaku rocznie, co przekłada się na 60 000 do 80 000 ton zielonego nawozu mineralnego bez paliw kopalnych. Yara zamierza za pięć do siedmiu lat przestawić całą fabrykę Porsgrunn na zielony amoniak, co umożliwi jego produkcję na dużą skalę.

Również największa i pierwsza na świecie pilotażowa fabryka zielonego wodoru firmy Yara jest obecnie budowana w odnowionym budynku na terenie parku przemysłowego Herøya. Przedsięwzięcie jest realizowane w ramach projektu SKREI, realizowanego z niemiecką firmą Linde Engineering.

W Porsgrunn znajduje się też pierwszy na świecie elektryczny, autonomiczny, zero-emisyjny kontenerowiec Yara Birkeland. Jest on napędzany bateriami i transportuje nawozy przez fiord, z fabryki Yara do portu Brevik, eliminując emisję dwutlenku węgla o poziomie 40 000 ciężarówek z silnikami diesla rocznie.

Uczestnicy odwiedzili również zakład zagospodarowania odpadów Vesar, który obsługuje 6 gmin, zamieszkałych przez ok. 250 tys. mieszkańców, a którego główną działalnością jest produkcja biogazu z odpadów (spożywczych i zwierzęcych – obornika). Gaz jest przetwarzany na biogaz i obsługuje 80% autobusów w regionie. Oprócz tego przy zakładzie rozwijana jest działalność naukowa i doświadczalna, tzw. Magiczna Fabryka. Dzięki stworzonej szerokiej ofercie edukacyjnej dla dzieci i młodzieży, w sposób praktyczny i zrozumiały mogą oni zapoznać się z działaniem gospodarki o obiegu zamkniętym i wykorzystaniem produktów ubocznych produkcji biogazu m.in. w prowadzonej przy zakładzie plantacji pomidorów.

Ostatniego dnia wizyty zaprezentowana została działalność Norweskiego Związku Władz Lokalnych i Regionalnych KS oraz projekty, które realizuje w zakresie zielonej energii.

Konkurs Samorządowy Lider Zarządzania jest organizowany w ramach Programu „Rozwój lokalny”, finansowanego ze środków Mechanizmów Finansowego EOG i Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2014-2021. Liderem projektu jest Związek Miast Polskich, a partnerami są: Norweski Związek Władz Lokalnych i Regionalnych KS, Instytut Rozwoju Miast i Regionów oraz Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Operatorem programu jest natomiast Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej.

Katarzyna Paczyńska