Zestaw zmian zaproponowanych w poselskim projekcie ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych nie jest wynikiem systemowej analizy funkcjonowania ustroju JST i wbrew tytułowi oznacza zmniejszenie udziału obywateli w życiu społeczności lokalnych i regionalnych – uważają samorządowcy z miast członkowskich ZMP i stanowczo sprzeciwiają się temu projektowi (stanowisko wraz z opinią prawną w załączeniu) oraz planują działania protestacyjne.
Członkowie Zarządu Związku podczas posiedzenia 23 listopada 2017 w Jarocinie zwracali uwagę, że ograniczenie liczby kadencji dla wójtów, burmistrzów i prezydentów oznacza ograniczenie biernego i czynnego prawa wyborczego dla obywateli (prawa do kandydowania oraz prawa do wyboru osoby, która dobrze sprawuje swój mandat). Takie zapisy mogą być wprowadzone tylko na podstawie przepisu Konstytucji, a takiego nie ma. W projekcie brakuje przepisu dotyczącego rozpoczęcia liczenia okresu, od którego wprowadzane jest ograniczenie liczby kadencji (mowa o tym tylko w uzasadnieniu), oraz przepisu uniemożliwiającego powrót na funkcję burmistrza po przerwie w sprawowaniu funkcji, co zdarzało się niejednokrotnie.
Zaproponowane zmiany w Kodeksie wyborczym odbierają gminom i społecznościom lokalnym prawo ustalania okręgów wyborczych w gminach, co oznacza zmniejszenie, a nie zwiększenie wpływu obywateli, a także ograniczenie możliwości dostosowania granic okręgów wyborczych do dynamicznych zmian w zasiedlaniu wciąż nowych terenów oraz wyłączenie tej niezwykle ważnej sfery organizacji życia publicznego spod społecznej kontroli. Zarząd ZMP protestuje przeciwko ograniczeniu udziału obywateli w komisjach wyborczych do reprezentantów partii politycznych. W ten sposób uniemożliwia się udział niepartyjnych komitetów wyborczych, które w większości gmin uzyskują najwięcej mandatów. Zarząd ZMP podzielił poważne zastrzeżenia PKW, która sygnalizuje zagrożenie destabilizacją procesu wyborów.
Z kolei całkowita likwidacja jednomandatowych okręgów wyborczych, nawet w małych gminach doprowadzi do upartyjnienia lokalnego życia publicznego, które od roku 1989 opiera się głównie na autentycznej aktywności lokalnej. W opinii przedstawicieli miast zrzeszonych w ZMP, jeśli chodzi o budżety partycypacyjne, niepotrzebne jest usztywnienie stosowanych rozwiązań, które społeczności lokalne (organy gminy wraz z mieszkańcami) wypracowały sobie, wyciągając wnioski z konkretnych doświadczeń i uwarunkowań. Nieporozumieniem jest również obligatoryjność tego sztywnego rozwiązania we wszystkich miastach na prawach powiatu. Natomiast uzależnienie skarbnika wyłącznie od władzy wykonawczej nie jest zgodne z uzasadnieniem ustanowienia tej funkcji przez twórców reformy samorządowej. Zmiana ta oznacza zmniejszenie znaczenia rady w relacji do burmistrza czy prezydenta.
Dyskutowano także na temat kontrowersyjnego projektu ustawy o jawności życia publicznego przygotowanego przez Kancelarię Prezesa Rady Ministrów, który zawiera m.in. przepisy antykorupcyjne oraz dotyczące dostępu obywateli do informacji publicznej. Członkowie Zarządu ZMP negatywnie zaopiniowali tę regulację (stanowisko zostanie przyjęte w przyszłym tygodniu), choć opowiadają się za przejrzystością działania administracji publicznej. Zwracają jednak uwagę na przepisy, które utrudnią działalność JST, a wręcz ją sparaliżują, jak podkreślano, oraz na wzrost kosztów, które będą generować zaproponowane rozwiązania. Tylko dwa z nich – analiza oświadczeń majątkowych i zanonimizowanie decyzji administracyjnych, jak pokazuje uproszczona kalkulacja wydatków, będą kosztować ponad 214 milionów zł. Ocena skutków regulacyjnych dla projektu wskazuje, że projektodawca nie oszacował rzetelnie skutków zmian, jakie niesie za sobą projektowany akt prawny. Zaproponowane regulacje są w wielu miejscach nieprecyzyjne i niejednokrotnie ignorują konstytucyjne zasady (np. ograniczenie prawa osób fizycznych do ochrony prywatności w postępowaniach administracyjnych czy rozszerzanie informacji w oświadczeniach majątkowych o informacje dotyczące małżonków osób pełniących funkcje publiczne). W trakcie działań lobbingowych ZMP udało się przesunąć datę wejścia w życie zapisów z 1 stycznia 2018 r. na późniejszy termin. Będą również prowadzone dalsze negocjacje i uzgodnienia w trakcie szeregu spotkań eksperckich.
Zarząd ZMP pozytywnie zaopiniował projekt ustawy o zmianie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, przygotowany przez PiS, który był równocześnie inicjatywą Związku Miast Polskich i posła Szymona Szynkowskiego vel Sęka. Proponuje on m.in. objęcie limitem wszystkich zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych, możliwość wprowadzenia przez radę gminy ograniczeń sprzedaży napojów alkoholowych w godzinach nocnych, a także zakaz spożywania napojów alkoholowych w miejscach publicznych z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez radę gminy.
Joanna Proniewicz
rzecznik prasowy ZMP
