W Polsce większość praw obywateli związanych z egzystencją, takich jak np. prawo do mieszkania, bezpieczeństwa, edukacji, kultury, udziału w lokalnym życiu publicznym, życia w czystym i zdrowym środowisku oraz przyjaznym otoczeniu, wypoczynku i rekreacji, dostępu do lokalnych dóbr i usług, osłony socjalnej, jest realizowanych właśnie przez samorządy, dlatego Związek zaangażował się w celebrowanie tego dnia i zachęcał do tego w kampanii „Nasze prawa, wspólna sprawa” miasta członkowskie.

Apel o równość i solidarność

W przyjętej w Lublińcu Deklaracji - MIASTA WOLNYCH, RÓWNYCH I SOLIDARNYCH OBYWATELI  samorządowcy z miast oczekują: „(…) że władze i instytucje centralne wywiążą się należycie ze swoich zobowiązań, zwłaszcza w zakresie równości wszystkich ludzi i niedyskryminowania nikogo z jakichkolwiek powodów, prawa do bezstronnego i sprawiedliwego sądu, prawa do obiektywnej informacji w mediach publicznych, prawa do azylu politycznego, prawa do wolności sumienia, wyznania i poglądów, prawa do wychowania dzieci zgodnie z wolą rodziców oraz prawa do bezpieczeństwa zdrowotnego i zabezpieczenia społecznego.” W Deklaracji wyrażono również „solidarność ze wszystkimi osobami, zarówno mieszkającymi jak i przebywającymi czasowo w naszych miastach, których prawa nie są w pełni zapewnione, w tym zwłaszcza chorymi, bezdomnymi, niepełnosprawnymi, samotnymi, uchodźcami i ofiarami wszelkiej dyskryminacji.” Przyjęcie jej właśnie w Lublińcu ma szczególny wymiar, ponieważ patronką tego miasta jest Edyta Stein, która, choć całym swoim życiem świadczyła o wierności prawdzie i odwadze w służbie bliźnim, poniosła tragiczną śmierć właśnie w skutek totalnego podeptania praw człowieka.

Za utrzymaniem niezależności RIO

Zarząd Związku przyjął także wstępną opinię w sprawie projektu nowelizacji ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych (RIO). Projekt przedłożony przez ministra właściwego do spraw administracji publicznej zawiera nowe zapisy, które uniemożliwiają pozytywne jego zaopiniowanie. Kontrowersyjne zmiany według samorządowców z miast dotyczą przede wszystkim trybu wyłaniania prezesów RIO. Taka zmiana ustrojowa jest nie do przyjęcia. W opinii ZMP przyjęcie zmian w proponowanym kształcie spowoduje utratę niezależności prezesów RIO, dlatego Zarząd Związku postuluje utrzymanie niezależności regionalnych izb obrachunkowych, co jest nieodzownym warunkiem uchronienia organu nadzoru przed wpływami politycznymi i zabezpieczeniem przed uczynieniem z nich narzędzia nacisku politycznego na organy jednostek samorządu terytorialnego. Zdaniem Zarządu objęcie nadzorem RIO spółek komunalnych nie może być traktowane jako przeciwdziałanie „ukrywaniu” przez JST zadłużenia poprzez zaciąganie zobowiązań przez te spółki i takie ujęcie w uzasadnieniu projektu jest niesłuszne. Ustawa o finansach publicznych a art. 242-244 przewiduje wystarczające zabezpieczenia przed nadmiernym zadłużeniem sektora samorządowego. Ponadto Zarząd Związku zwraca uwagę, że zapis dotyczący „prowadzenia działalności informacyjnej, instruktażowej oraz szkoleniowej” jest martwy. Nie został bowiem nigdzie rozwinięty, co może skutkować jego nieprowadzeniem oraz brakiem odpowiednich środków finansowych, a służby finansowe JST, odpowiedzialne za wydatkowanie ponad jednej trzeciej polskich finansów publicznych, niewątpliwie wymagają wsparcia szkoleniowo-instruktażowego.

Przeciwko ograniczaniu autonomii JST i upartyjnieniu szkoły

Przedstawiciele miast zasiadający w Zarządzie ZMP kategorycznie odrzucili projekt nowelizacji Prawa oświatowego zawarty w druku sejmowym nr 1812, biorąc pod uwagę niezgodny z Konstytucją wpływ projektowanych regulacji na wykonywanie zadań własnych gmin i powiatów. W podjętym stanowisku podkreślili, że zapisy tego projektu pozbawiają gminy i powiaty samodzielności w klu­czowych elementach zaspokajania zbiorowych potrzeb wspólnoty w zakresie edukacji publicznej. „Projekt ustawy zawiera postanowienia rażąco sprzeczne z art. 171 Konstytucji RP oraz art. 3, 4 i 8 Euro­pej­skiej Karty Samorządu Lokalnego, w szczególności w zakresie, w jakim bezprawnie czynią z kuratora oświaty organ nadzoru nad samorządem terytorialnym, umożliwiając mu ingerencję na podstawie niedookreślo­nych przesłanek, odbiegających od jedynego dopuszczalnego kryterium nadzoru nad samorządem terytorialnym – tj. kryterium zgodności z prawem.” – napisali w stanowisku samorządowcy reprezentujący miasta członkowskie ZMP. Przyznawane kuratorowi kompetencje nadzorcze obejmują kluczowe elementy zadania własnego oraz decydowanie o zakresie obligatoryjnego finansowania tego zadania, przy czym nie ponosi on żadnej odpowiedzialności za te decyzje, zmuszając społeczności lokalne do nieracjonalnej gospodarki finansami publicznymi. 

„Zapowiedziany w mediach zamiar wycofania się ze zwiększenia liczby przedstawicieli kuratora w komisji konkursowej w procedurze obsady stanowiska dyrektora szkoły nie ma większego znaczenia przy pozosta­wieniu uprawnień dotyczących możliwości całkowicie uznaniowego pozbawienia go tej funkcji.” – podkreślają członkowie Zarządu Związku. Nie do zaakceptowania są m.in. zapisy dotyczące roli kuratora w sprawie kształtowania sieci szkół - nowa, zmieniona redakcja katalogu niedookreślonych przesłanek stanowi znaczące zagrożenie dla samodzielności JST, uniemożliwia wszelką obronę przed sądami. Oprócz tego Zarząd Związku negatywnie ocenia także inne zmiany w Prawie oświatowym, które umożliwiają ingerencję ideologiczną w proces wychowywania dzieci i młodzieży. To głównie rodzice powinni mieć prawo do wychowywania swoich dzieci zgodnie z własnymi, a nie aktualnego ministra, przekonaniami. 

Zarząd ZMP będzie współdziałał z innymi organizacjami samorządowymi, społecznymi, związkami zawodowymi, które będą dążyć do zablokowania tych zmian. Tylko powszechny sprzeciw obywatelski, presja społeczna na wycofanie się z nowelizacji tej ustawy może powstrzymać wprowadzenie tych szkodliwych zmian.

Dyskryminowani mieszkańcy miast

Wstępną informację na temat projektów budżetów miast na rok 2022 przedstawił Andrzej Porawski, dyrektor Biura ZMP. Sporo miast ma budżety niezrównoważone, tylko niektóre planują niewielką nadwyżkę budżetową. To niezrównoważenie, dopuszczane przez przepisy antycovidowe w najbliższych 3 latach, wynosi obecnie średnio ok. 2%. Nie jest to pozytywne zjawisko, gdyż oznacza odejście od kardynalnej zasady, że samorząd zadłuża się wyłącznie na inwestycje, na rozwój, a nie na pokrycie wydatków bieżących. Dyrektor zwrócił uwagę, że większość obecnych zmian i przepisów dotyczących samorządów, w tym w ramach „Polskiego Ładu”, oznacza dyskryminację miast, a zatem ich mieszkańców. - W tej chwili wskaźnik dofinansowania w ramach pierwszego rozdziału środków z Funduszu Inwestycji Strategicznych wynosi na jednego mieszkańca: w Warszawie - 83 zł, w miastach na prawach powiatu – średnio 205 zł, w innych mniejszych miastach – 396 zł, w gminach miejsko-wiejskich – 484 zł, a w gminach wiejskich – 928 zł (bez uwzględnienia oddzielnego wsparcia na gospodarkę wodno-kanalizacyjną) – wyliczał A. Porawski. Do tego dochodzą propozycje wag w algorytmie subwencji oświatowej, które mają przekierowywać środki do gmin wiejskich. Pierwsza transza RFIL zawierała też wskaźniki zwiększające środki dla tej grupy JST. Subwencja rozwojowa, która ma wejść od przyszłego roku, również będzie, poprzez zastosowane limity górne i inne wskaźniki, z góry zmniejszać szanse na środki dla miast i części województw. – Te antymiejskie poczynania wskazują faktycznie na ostrą dyskryminację. Szczególnie dotyczy to mieszkańców Warszawy, ale też województw, takich jak mazowieckie czy śląskie. Można prowadzić jakieś polityki wyrównawcze, prorozwojowe, ale to jest skok polityczny na oponentów politycznych, którzy mieszkają głównie w miastach. Należy walczyć też z taką nieprawdziwą tezą, że mała gmina jest biedna, a duża - bogata, ponieważ są miasta na prawach powiatu, które są na granicy upadłości, a jednocześnie najbogatszymi gminami w Polsce są niektóre gminy małe. To najmniejsze gminy zajmują przecież czołówki list najbogatszych JST. Dlatego nie można stosować takiego kryterium przy rozdysponowaniu takich dużych pieniędzy – mówił senator Zygmunt Frankiewicz, prezes ZMP.
Samorządowcy z miast podkreślali, że niektóre gminy, które otrzymały już słynne „czeki”, mogą nigdy nie dostać tych środków, ponieważ jest to możliwie dopiero po otrzymaniu promesy BGK dla banku, który skredytuje projekt. Promesa zostanie przyznana po przeprowadzeniu przetargu na konkretne zamówienie (jest pół roku na rozpoczęcie procedury). Może się zdarzyć, że szumnie przyznane środki nigdy nie wpłyną do danej jednostki (wiele nie ma nawet przygotowanych koncepcji projektów, na które otrzymały czeki). Wkrótce zostanie przygotowane zestawienie danych i projekt stanowiska ZMP w sprawie dyskryminacji mieszkańców miast.

Projekty z uwagami

Członkowie Zarządu zdecydowali o przesłaniu do autorów regulacji (Ministerstwa Infrastruktury, Ministerstwa Klimatu i Środowiska, klubu Lewicy) uwag z miast w sprawie projektów ustaw: o drogach publicznych, o Centralnym Azylu dla Zwierząt, o Rządowym Funduszu Rozwoju Dróg, o samorządzie gminnym (brak systemowych regulacji, hasła zamiast narzędzi, zadanie zlecone) oraz o dodatku osłonowym (dotyczą obciążenia dla JST, problemów administracyjnych, niesprawiedliwości społecznej - bez ich uwzględnienia nie jest możliwa pozytywna opinia). Uwagi zostaną przekazane ponadto do Ministerstwa Finansów w związku z projektami rozporządzeń w sprawach - szczegółowego zakresu danych zawartych w deklaracjach podatkowych i w ewidencji w zakresie podatku od towarów i usług oraz korzystania z Krajowego Systemu e-Faktur.

Z negatywną opinią

Z kolei negatywnie zaopiniowano senacki projekt ustawy o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, który zdaniem Zarządu ZMP jest niekonstytucyjny. W dodatku zmiany, jakie wprowadza, powinny dotyczyć tylko Warszawy, bo w innych miastach problem jest marginalny.

Zarząd nie wyraził również poparcia dla dokumentu „Kierunki rozwoju transportu intermodalnego do 2030 r. z perspektywą do 2040 r.”. Jest on jak najbardziej potrzebny, jednak w obecnej formie nie tylko nie wskazuje konkretnych deklaracji dotyczących planu działań i zobowiązań administracji publicznej, ale zawiera wiele błędów i ułomności, które wymagają korekty.

Regulaminy dotyczące RFIL do zmiany

W opinii ZMP niezbędne są też zmiany w regulaminach dotyczących środków z RFIL, gdyż już pierwsze miasta zgłaszają zagrożenia formalne dla wykorzystania tych dotacji. Jak zauważył prezydent Sosnowca, Arkadiusz Chęciński w regulaminie przesłanym przez BGK w sprawie promesy zapisy dotyczące specyfikacji przetargowej są niezgodne z polskim prawem (np. z ustawą Prawo Zamówień Publicznych w kwestii innych terminów płatności). Może to być istotną przeszkodą szczególnie przy przeprowadzeniu kilku przetargów przez jedną JST.

Członkowie Zarządu Związku przyjęli w poczet miast członkowskich kolejne miasto - Jastrzębie Zdrój (województwo śląskie). Do Związku należy już 354 miast.

Joanna Proniewicz
rzecznik prasowa ZMP