Porozumienie z GZM

Podczas posiedzenia zostało przegłosowane porozumienie Związku Miast Polskich z Górnośląsko–Zagłębiowską Metropolią (GZM), a następnie uroczyście podpisane przez Jacka Sutryka, prezesa Związku i Kazimierza Karolczaka, przewodniczącego Zarządu GZM na konferencji prasowej. 

Z doświadczeń GZM płyną konkretne wnioski dla obecnych i przyszłych rozwiązań prawnych, ale także dla zarządzania rozwojem miast i miejskich obszarów funkcjonalnych. Dlatego GZM i ZMP postanowiły nawiązać stałą współpracę, aby rozwijać wymianę doświadczeń w tym zakresie. Poza tym istnieje niezwykle solidna baza dla tej współpracy: spośród 41 miast i gmin tworzących Górnośląsko-Zagłębiowską Metropolię aż 21 to członkowie ZMP. Związek też wnosi do tej współpracy konkretne doświadczenia i narzędzia, wypracowane w ramach projektów realizowanych w kilkudziesięciu miejskich obszarach funkcjonalnych w całej Polsce. Sygnatariusze wyrazili nadzieję, że wspólnie doprowadzą do niezbędnych zmian prawnych i umożliwią skuteczną wymianę dobrych praktyk w zarządzaniu obszarami miejskimi. 

Nowy zespół finansowy

Członkowie Zarządu długo dyskutowali nad propozycją podziału „kroplówki” (10 mld zł) w relacji do faktycznych ubytków w PIT w roku 2024. Ogłoszona w październiku tzw. kroplówka opiewa na kwotę 10 mld zł, z czego 8,2 mld to „dodatkowy PIT”, a 1,8 mld – uzupełnienie subwencji. Dodatkowy PIT wynosi dla wszystkich JST 30,22% (30,2188) tegorocznego ubytku, obliczonego przez Biuro ZMP. Dyrektor Biura ZMP, Andrzej Porawski zwracał uwagę, że uzupełnienie subwencji do arbitralnie ustalonych przez MF minimalnych kwot „kroplówki”, uzależnionych od liczby mieszkańców, powoduje, że: gminy wiejskie otrzymały 2,31 mld zł (1,30 mld zł dodatkowego PIT-u i aż 1,01 mld zł uzupełnienia subwencji), co stanowi aż 53,6% ubytku; gminy miejsko-wiejskie - 1,57 mld zł (1,20 mld zł dodatkowego PIT-u i 0,37 mld zł uzupełnienia subwencji), co stanowi 39,3% ubytku; gminy miejskie – 944 mln zł (905 mln zł dodatkowego PIT-u i 39 mln zł uzupełnienia subwencji), co stanowi zaledwie 31,5% ubytku, natomiast miasta na prawach powiatu - 3,65 mld zł (3,63 mld zł dodatkowego PITu i 0,02 mld zł uzupełnienia subwencji), co stanowi tylko 30,34% ubytku - w większości zyskały standardowe 30,22%. Więcej – TUTAJ. 

Ustalono, że ramach ZMP powstanie specjalny zespół złożony z samorządowców, praktyków i naukowców, który ma pracować na rzecz uzdrowienia finansów samorządowych, aby były one bardziej sprawiedliwie dzielone. Roman Szełemej, prezydent Wałbrzycha zaprezentował zestawienia danych, które pokazują brak logiki we wprowadzonych rozwiązaniach - byłe miasta wojewódzkie, które nie udźwignęły transformacji, tracą najwięcej, a nowe rozwiązania będą tylko utrwalać biedę w tych miastach. Jego zdaniem, potrzebny jest prawdziwy dialog wokół tych najważniejszych dla JST spraw, specjalny program dla średnich miast, a „kroplówka” powinna bardziej odpowiadać zindywidualizowanym potrzebom. Więcej w załączonej prezentacji. Przedstawiciele miast zaapelowali o ekskluzywne spotkanie z szefem resortu finansów, A. Domańskim, aby wyjaśnić pojawiające się wątpliwości (odbędzie się ono w piątek, 18 października, o godz. 11). Komunikat po spotkaniu - TUTAJ.

Przeciwko centralizacji nowej perspektywy finansowej UE

Członkowie Zarządu przyjęli stanowisko w sprawie dalszej realizacji polityki spójności Unii Europejskiej z poszanowaniem zasady subsydiarności, w którym wyrażają niepokój w związku z pierwszymi zapowiedziami zmian w budżecie Unii Europejskiej na nową perspektywę finansową 2028-2034 dotyczącymi centrali­zacji wspólnych finansów. Stwierdza się w nim, że pod pretekstem rzekomych uproszczeń ma nastąpić zastąpienie wszystkich, w tym sektorowych i regionalnych, 530 programów operacyjnych 27 prog­ramami krajowymi, w ramach których każde państwo członkowskie ma pomieścić politykę rolną, spójności, transformację energetyczną i inne polityki sektorowe. Motywem tych zmian, poza rzekomo „dobrymi” doświadczeniami z realizacji KPO, ma być trudna sytuacja zewnętrzna oraz słabnąca gospodarka europejska. Nie ma wątpliwości - akcentuje ZMP -  że to rozwiązanie może być prostsze w obsłudze przez urzędników unijnych, jednak jest w dużym stopniu sprzeczne z zasadą subsydiarności, która stanowi jeden z filarów Unii Europejskiej. „Uważamy, że realizacja europejskiej polityki spójności musi nadal odbywać się z poszanowaniem zasad określonych w art. 174-178 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Oznacza to zarówno konkretne ramy tej polityki, jak również udział społeczności regionalnych i lokalnych w budowaniu i realizacji polityk ich dotyczących. Przemawiają za tym przede wszystkim pozytywne rezultaty polityki spójności, które przyczyniły się do zmniejszenia dysproporcji między regionami i przeciwdziałania dalszej degradacji terytoriów znajdujących się w niekorzystnej sytuacji gospodarczej, społecznej i środowiskowej.” – można przeczytać w stanowisku (w załączeniu).

O roszczeniach odszkodowawczych

W sprawie projektu ustawy o zm. ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (senacki – wyrok TK/reklamy, druk 076) Zarząd podjął stanowisko w sprawie roszczeń odszkodowawczych w związku ze skutkami uchwał krajobrazowych. Przedstawiony przez Komisję Ustawodawczą Senatu RP projekt nowelizacji art. 37a ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym nie rozwiązuje w pełni problemu sformułowanego w pytaniu prawnym NSA. Zaproponowany przepis nie odnosi się do podmiotów, które są uprawnione do uzyskania odszkodowania, lecz jedynie do właścicieli czy użytkowników wieczystych nieruchomości, na której tablica bądź urządzenie reklamowe były usytuowane. Zdaniem Związku, odszkodowania są należne podmiotom, które wybudowały tablice lub urządzenia reklamowe na podstawie zgody budowlanej. ZMP w pełni zgadza się natomiast z przyjętą zasadą odniesienia wysokości odszkodowania do rzeczywistej szkody poniesionej przez inwestora. Jednocześnie podniesiono problem właściwego usytuowania odpowiedzialności odszkodowawczej, ustalanej przez projektodawców nowelizacji. Według ugruntowanego już podejścia, wyrażonego w ust. 1a pkt 3, dodanym do art. 36 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym od 1 stycznia 2017 r., roszczenia wobec gmin nie powstają, „jeżeli treść planu miejscowego powodująca skutki prawne nie stanowi samodzielnego ustalenia przez gminę społeczno-gospodarczego przeznaczenia terenu oraz sposobu korzystania z niego, ale wynika z zakazów lub ograniczeń zabudowy i zagospodarowania terenu, określonych w przepisach ustaw lub aktów, w tym aktów prawa miejscowego, wydanych na ich podstawie”.

„Nie” w sprawie komisarzy

Stanowczą i negatywną opinię uzyskał projekt ustawy o zm. ustawy o Radzie Ministrów i innych ustaw (UD 130). W przyjętym stanowisku Zarząd kategorycznie protestuje przeciwko zawartej w projekcie nowelizacji ustawy propozycji zmiany art. 28f w ustawie o samorządzie gminnym. Zmiana ta oznacza de facto cofnięcie nowelizacji dokonanej już w obecnej kadencji Sejmu (art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 26 kwietnia 2024 r., Dz.U.2024.721), która weszła w życie 28 maja 2024 r. Zmiana ta była reakcją na decyzje poprzedniego rządu, który po wyborach parlamentarnych z 15 października 2023 r. arbitralnie powoływał na funkcję osób pełniących obowiązki wójta w okresie od opróżnienia stanowiska w rezultacie wyboru do Sejmu czy Senatu do czasu wyboru nowego wójta. Autor regulacji, powołując się na o konieczności ujednolicenia procedur, zignorował zasadniczą odmienność pod tym względem pochodzących z wyborów powszechnych, jednoosobowych organów wykonawczych gmin od kolegialnych organów wykonawczych powiatów oraz województw, wybieranych przez organ stanowiący.

Koncepcja rozwoju kraju z postulatami

Podczas posiedzenia Zarządu w Poznaniu zaopiniowano natomiast pozytywnie projekt Koncepcji Rozwoju Kraju 2050 (KRK 2050). W przegłosowanym stanowisku doceniono to, że KRK 2050 dostrzega jednostki samorządu terytorialnego jako ważnych partnerów w kreowaniu i prowadzeniu polityk rozwojowych Polski. ZMP w pełni popiera zapisany w dokumencie postulat wzmacniania policentryczności kraju, w tym poprzez zapowiedź wzmacniania samorządności metropolii, a także jedną z dobitnych teza o konieczności wzmacniania podmiotowości JST i modernizacji systemu ich finansowania. Zgłoszono postulaty dotyczące metodologii oceny pozycji poszczególnych miast w „hierarchii osadniczej” oraz konieczności głębszej refleksji i pochylenia się - na dalszym etapie prac nad nowym systemem dokumentów strategicznych -nad skutkami trendów negatywnych, takich jak m.in.: nasilające się wojny za wschodnią granicą Polski i blisko południowych granic UE, napięcia etniczne i religijne w samej Europie, rosnącą popularność praktyk autorytarnych, kryzys demograficzny czy słabnąca globalna konkurencyjność UE.

Pozytywnie o projektach i z uwagami

Pozytywnie zaopiniowano też projekt ustawy o zm. ustawy o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych (MKiŚ - UD 89), który spełnia związkowe postulaty (zmienione zasady lokalizowania elektrowni wiatrowych - zniesiona zasada 10H, minimalna odległość elektrowni wiatrowych od zabudowy ustalona aktualnie na poziomie 700 m została zastąpiona wartością 500 m), a także o zmianie ustawy o zdrowiu publicznym (MZ) oraz o zmianie ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (MKIDN - ramy prawne do powstawania i gromadzenia dokumentacji w postaci dokumentów elektronicznych). 

Taką samą opinię wydano w stosunku do projektów rozporządzeń - MF w sprawie zaniechania poboru podatku dochodowego od odszkodowań otrzymanych w związku z usuwaniem skutków powodzi z września 2024 r. oraz MRiT ws. określenia wysokości kwoty bazowej finansowego wsparcia dla gmin na nabycie lokalu mieszkalnego lub remont budynku mieszkalnego albo części takiego budynku w związku z usuwaniem szkód powstałych na skutek powodzi.

Reprezentanci miast zasiadający w Zarządzie zdecydowali ponadto o przekazaniu uwag z miast do projektu MRiT ustawy o ochronie praw nabywcy lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego oraz DFG (utworzenie Portalu DOM, w którym będą gromadzone bieżące dane i informacje o transakcjach na rynku mieszkaniowy) i projektu ustawy o zmianie ustawy Prawo geodezyjne i kartograficzne oraz ustawy o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (UD 141).

Konieczne szersze zmiany

Brak akceptacji wyrażono wobec projektu ustawy o zmianie ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (UC 59). Chociaż przedmiotowy projekt zakłada tylko transpozycję dyrektywy (UE) 2020/2184, to Zarząd zmieni tę opinię, jeśli zostaną podjęte prace nad projektem ustawy o zmianie ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków oraz ustawy – Prawo wodne (UD48), który wprowadzi postulowane zmiany w zakresie taryf.

Zarząd zdecydował się na razie nie opiniować projektu ustawy o zmianie ustawy o lasach i o ochronie przyrody (resortowy – UD 61). Do tej pory zostały przekazane uwagi z miast do tego projektu i trwają uzgodnienia międzyresortowe. Projekt będzie również procedowany na najbliższym posiedzeniu Zespołu Klimatu KWRiST. Obecny gościnnie na obradach Zarządu w Poznaniu, Jerzy Fijas, zastępca dyrektora generalnego Lasów Państwowych, były członek Zarządu Związku, stwierdził że potrzebna jest bardziej kompleksowa reforma lasów oraz strategia leśna w polityce państwa. W opinii prezesa ZMP, Jacka Sutryka również konieczne są zmiany w tym zakresie i większa rewizja przepisów.

W sprawie projektu rozporządzenia MRiT zmieniającego rozporządzenie w sprawie projektu planu ogólnego gminy, dokumentowania prac planistycznych w zakresie tego planu oraz wydawania z niego wypisów i wyrysów już wkrótce zostanie zaproponowane stanowisko dotyczące miejsca ogrodów działkowych w planach ogólnych.

Na zakończenie obrad prezes Fundacji, Ryszard Grobelny zaprezentował nowe narzędzie analityczne dla miast – raport o stanie oświaty, który może być darmowy dla miast członkowskich ZMP.

Joanna Proniewicz, rzecznik prasowa ZMP