Zarząd ZMP już w maju zajął stanowisko, dostrzegając wielkie zagrożenie dla dochodów własnych JST (11-12 mld zł rocznie), wynikające z zapowiadanych zmian w podatku PIT, który w połowie jest dochodem własnym gmin, powiatów i województw. W ocenie skutków regulacji ogłoszonego 26 lipca br. projektu ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych podano, że ubytek roczny będzie jeszcze większy, osiągając 132,3 mld zł w ciągu 10 lat. W stanowisku w sprawie skutków finansowych „Polskiego Ładu” dla miast i pozostałych JST samorządowcy z miast zwracają uwagę, że bez uzupełnienia tego ubytku w bieżących dochodach własnych, według szacunków danych na styczeń 2021 r., 59 miast na prawach powiatu, 915 gmin i 139 powiatów utraci płynność finansową, jeśli nie zmniejszy wydatków bieżących. Oznacza to konieczność rezygnacji z większości wydatków rozwojowych, a w JST z ujemną nadwyżką operacyjną obniżenie jakości świadczonych obywatelom podstawowych usług publicznych. ZMP z UMP uruchomiły kalkulator, opierając się na danych z OSR projektu ustawy, dzięki któremu każda gmina może obliczyć ubytek w dochodach własnych. Odpowiedzią ze strony rządu był „samorządowy kalkulator”.

Jak rząd manipuluje danymi

W stanowisku Zarząd ujawnia manipulacje akcji propagandowej rządu i „samorządowego kalkulatora”, który pokazuje dodatnie skutki „Polskiego Ładu” dla każdej JST. Posługuje się przy tym ogólnikowymi zapowiedziami działań legislacyjnych, których projektów nie przedstawiono (zmiany w ustawie o dochodach JST, specjalna subwencja rekompensująca ubytek w roku 2022, dotacje celowe na konkretne inwestycje).

Zarząd podkreśla, że w obliczeniach rzekomego „zysku” na „Polskim Ładzie” całkowicie pominięto ubytki w udziałach w podatku PIT, uderzające w mieszkańców miast i gmin, nie podano, na jakiej podstawie obliczono kwoty, jakie rzekomo wpłyną do danej JST, a także posłużono się danymi z wieloletniej prognozy finansowej (WPF) każdej JST z początku maja br., które są wynikiem bardzo ostrożnych – zwłaszcza w okresie trwającej pandemii – szacunków.

Zarząd podważa argumenty resortu finansów, że wprowadzenie na rynek konsumpcyjny dodatkowej ilości pieniędzy spowoduje zmniejszenie ubytku w dochodach sektora publicznego. To prawda, która jednak nie dotyczy samorządów, ponieważ wzrosną wpływy z podatku VAT, akcyzy i innych podatków pośrednich, w których JST nie mają udziału. „Przypominamy także, iż wzrost wpływów z PIT, którym propaganda rządowa epatuje, uległ radykalnemu zahamowaniu w wyniku zmian w ustawie o podatku PIT, uchwalonych w roku 2019, które spowodowały znaczący ubytek we własnych dochodach bieżących JST już w 2020 r., w żaden sposób nie uzupełniony.” – napisano w stanowisku.

Postulaty finansowe ZMP

Związek Miast Polskich przedstawił w stanowisku postulaty, dotyczące sytuacji finansowej JST, w kontekście zmian wprowadzanych przez polski rząd od roku 2019, takie jak m.in.: uzupełnienie ubytków w bieżących dochodach własnych JST, spowodowanych zmianami w ustawie o podatku PIT, uelastycznienie przepisów dotyczących indywidualnego wskaźnika zadłużenia (odpowiednie zmiany po stronie dochodów we wzorze z art. 243 u.f.p. i dopuszczenie do kontrolowanego, przejściowego niezrównoważenia części bieżącej budżetu), realizację zapowiadanej zmiany dotyczącej roku odniesienia przy obliczaniu wpłat JST do budżetu państwa w ramach tzw. janosikowego czy zapewnienie obiektywnego podziału środków przeznaczonych przez rząd na inne komponenty „Polskiego Ładu”, które mają mieć charakter dotacji przyznawanych uznaniowo. Więcej w załączonym stanowisku.

„Nie” dla ograniczania autonomii szkół i JST

W trakcie posiedzenia w Tarnowie Zarząd ZMP zdecydował o przyjęciu jednoznacznie negatywnego stanowiska w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo oświatowe. Zapisy w tej nowelizacji np. zwiększają udział do 5 przedstawicieli kuratora w składach komisji konkursowych na dyrektora i pozbawiają samorząd jakiejkolwiek możliwości nieodwoływania dyrektora, jeśli taki wniosek wpłynie ze strony kuratorium. Jest to niezgodne z zasadą pomocniczości, wpisaną do Konstytucji RP oraz powoduje zmianę o charakterze ustrojowym. W 1990 r. zdecydowano na mocy umowy społecznej o przekazaniu szkół samorządom, a zatem muszą mieć one co najmniej równorzędny wpływ na obsadę stanowisk kierowniczych.

Padały mocne słowa, że przepisy te zabiją autonomię szkoły i nauczycieli, to „talibanizacja” polskiej oświaty. Reprezentanci miast postanowili, że Związek włączy się, i będzie zachęcać do tego miasta, w akcję społeczną #WOLNA SZKOŁA, która została zainicjowana przez grupę organizacji działających w Sieci Organizacji Społecznych SOS dla Edukacji. Kampania ma pokazać, jak zmieni się polska szkoła, jeśli rząd przeforsuje planowane zmiany, którym sprzeciwiają się środowiska szkolne, samorząd i opinia społeczna. Akcja jest prowadzona pod hasłami #Wolna szkoła i #Uwolnij szkołę, a jej symbolem jest czerwona szkolna ekierka. - Aby powstrzymać te szkodliwe zmiany, konieczne jest zmotywowanie wszystkich naszych członków do aktywności – stwierdził Jacek Karnowski, prezydent Sopotu. Już wiadomo, że Bydgoszcz i Białystok zwołują w najbliższych dniach nadzwyczajne sesje, aby omówić planowane przez rządzących drastyczne zmiany w szkołach.

Przeciwko dodatkowym obciążeniom finansowym JST

Zarząd negatywnie ustosunkował się również do projektu ustawy o zm. ustawy o samorządzie gminnym, który może spowodować spory kompetencyjne i przyczynić się do uszczuplenia finansów publicznych. Celem tej regulacji według autorów jest doprecyzowanie i wzmocnienie statusu jednostki pomocniczej, co wynika – zdaniem projektodawców - z potrzeby zwiększenia partycypacji obywateli w funkcjonowaniu samorządu gminnego na poziomie jednostek pomocniczych. Jednak samorządowcy mieli wątpliwości, np. czy jest on skorelowany z obowiązującym stanem prawnym i czy przyniesie zamierzony skutek. Projekt zakłada np., że przewodniczącym zarządów dzielnic będzie obligatoryjnie przysługiwała dieta (dotychczas była taka możliwość, ale nie obowiązek), co spowoduje wzrost koszty utrzymania tych rad. - Jest to niebezpieczny ustrojowo projekt, który oddziela decyzje od odpowiedzialności, a dodatkowo zwiększa obciążenia dla budżetów JST – mówił na spotkaniu senator Zygmunt Frankiewicz, prezes ZMP.

Dłuższe konsultacje w sprawie ROP

W kwestii projektu ustawy o zm. ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (wprowadzającej rozszerzoną odpowiedzialność producenta - ROP), Zarząd Związku przygotował Wstępną opinię, w której proponuje m.in. wydłużenie terminu konsultacji publicznych ze względu na złożoność zagadnień, przyszłe skutki dla m.in. mieszkańców oraz przyjętą technikę legislacyjną. Zdaniem członków Zarządu, konieczne są rzetelne konsultacje publiczne z równoczesnym udziałem przedstawicieli różnych interesariuszy systemu odpadowego. Termin ten powinien zostać wydłużony, aby umożliwić rzetelną analizę zaproponowanych rozwiązań. Burmistrzowie i prezydenci miast członkowskich ZMP negatywnie ocenili przygotowanie projektu obszernej nowelizacji dotychczasowej ustawy zamiast projektu nowej ustawy. Zwrócili uwagę, że przyjęta technika legislacyjna doprowadzi do skutków podobnych jak nowelizacja ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach z 2011 roku, która do dziś negatywnie wpływa na jej adresatów. Oprócz tego wskazano na brak projektów aktów wykonawczych, mimo iż proponowane przepisy ustawowe zawierają delegację do wydania dziewięciu rozporządzeń, w tym rozporządzenia określającego stawki opłaty opakowaniowej dla poszczególnych rodzajów opakowań przeznaczonych dla gospodarstw domowych. W opinii samorządowców z miast bez jednoczesnej analizy projektów rozporządzeń nie można całościowo ocenić przedłożonego projektu. „Tworzony system Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta powinien w pierwszej kolejności realizować cele środowiskowe prowadząc do zmniejszenia ilości wytwarzanych odpadów oraz łatwiejszego ich zagospodarowania.” – napisali również w opinii.

Wydłużenie terminu

Zarząd Związku obradujący w Tarnowie w oparciu o stanowisko Komisji Transportu ZMP i uwagi z miast postanowił przyjąć swoje stanowisko w sprawie ustawy o zm. ustawy o elektromobilności i paliwach alternatywnych, w którym postuluje m.in. zmianę terminu obowiązywania nowych wymogów dotyczących liczby pojazdów napędzanych na paliwa alternatywne, które są użytkowane w urzędzie oraz wykorzystywane do realizacji zadań publicznych, z obecnie wskazanego roku 2022 na rok 2024. Argumentuje to nie tylko pogarszającą się sytuacją finansową wielu JST, ale też nieuwzględnieniem wcześniej zgłaszanych uwag dotyczących zmiany wysokości udziału procentowego tych pojazdów. Zmiana terminu umożliwi ponadto ubiegania się przez samorządy o dofinansowanie w ramach konkursów, które NFOŚiGW dopiero planuje ogłosić.

Krytycznie o zmianach Prawa budowlanego

Przedstawiciele miast członkowskich ZMP wydali negatywną opinię w sprawie projektu ustawy o zm. ustawy - Prawo budowlane oraz ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz senackiego projektu o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (druk 215). W kwestii pierwszego z projektów zdaniem Zarządu, np. zmiana polegająca na odstąpieniu od obowiązku ustanowienia kierownika budowy w odniesieniu do budynków o pow. zabudowy do 70m2 i powierzchni użytkowej 90m2 - jest szkodliwa z punktu widzenia bezpieczeństwa inwestora. Realizacja budowy bowiem bez wsparcia osoby uprawnionej może doprowadzić do różnego rodzaju wypadków na budowie, a ponadto tak wybudowany budynek nie gwarantuje jakiegokolwiek bezpieczeństwa jego użytkowania.

Roszczenia tylko dla rzeczywistych szkód

Jeśli chodzi o ten drugi projekt, Zarząd w opinii, która zostanie przekazana do Senatu, uznał, że z uzasadnienia do projektu należy wyeliminować pojęcie tzw. luki planistycznej. „Pojęcie luki planistycznej jest nieuprawnione i prawnie wątpliwe. Plany szczegółowe opracowywano tylko dla terenów wskazanych w planie ogólnym albo – wg ustawy z 1984 r. – «w miarę potrzeb». Nie kierowano się przy tym wartością nieruchomości. «Tzw. luka planistyczna» (pojęcie to nie uwzględnia zmiany zasad planowania) mogłaby zatem dotyczyć jedynie planów szczegółowych, których sporządzenie było obowiązkowe. Niesporządzenie planów dla innych obszarów NIE może być traktowane jako zaniechanie.” – można przeczytać w stanowisku. Dalej Zarząd Związku zwraca uwagę, że miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego można ewentualnie porównywać tylko z planami szczegółowymi wg ustawy 1984 i to z zastrzeżeniem, że planowanie w myśl tamtej ustawy ignorowało finanse (w ogóle nie odnosiło się do wartości). Zarząd podkreśla, że wbrew stanowisku TK, ustawa z 1994 roku (weszła w życie w 1995 i wprowadziła odszkodowania) odnosiła się nie tylko do wartości, ale też do sposobu faktycznego użytkowania. W jego opinii trzeba tak zbudować przepis, żeby ograniczyć roszczenia do rzeczywistych, poniesionych, a nie potencjalnych szkód, co pozwoli pogodzić indywidualny interes obywatela z interesem społeczności lokalnej.

Zarząd Związku na posiedzeniu w Tarnowie postanowił przekazać do autorów regulacji uwagi z miast dotyczące następujących projektów - Kodeksu pracy (praca zdalna), o postępowaniu egzekucyjnym, o transporcie drogowym, a także „Aktualizacji Krajowego Programu Ochrony Powietrza do 2025 r. (z perspektywą do 2030 i 2040 r.)”.

Fundacja wesprze Związek

Podjęto również prawie jednomyślnie uchwałę w sprawie utworzenia Fundacji „Miasto”. Fundacja ta będzie wspierać ZMP oraz inne JST, realizując cele umacniania idei samorządu terytorialnego oraz dążenia do gospodarczego i społeczno-kulturalnego rozwoju miast polskich, w ramach działalności naukowej, naukowo-technicznej, oświatowej, kulturalnej, ochrony środowiska i dobroczynności. Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą służącą bezpośredniej realizacji jej celów, a pozyskane w ten sposób środki przeznaczać na wskazane cele statutowe.

Członkowie Zarządu przyjęli też w poczet miast członkowskich Kamieńsk jako 353 miasto.

Joanna Proniewicz
rzecznik prasowa ZMP