List Zygmunta Frankiewicza z 16 czerwca br. do komisarza Olivéra Várhelyiego z Dyrekcji Generalnej ds. Polityki Sąsiedztwa i Negocjacji w sprawie Rozszerzenia Komisji Europejskiej (w załączeniu oryginał):

W czerwcu 2022 r. Ukraina uzyskała status kraju kandydującego do UE. Na nadzwyczajnym posie­dzeniu Rady Europejskiej w lutym 2023 r. unijni przywódcy docenili podjęte przez Ukrainę znaczne wysiłki na rzecz osiągnięcia celów leżących u podstaw jej statusu jako kraju kandydującego do człon­kostwa w UE. Przywódcy zachęcili również Ukrainę do spełnienia warunków określonych w opinii Komisji, aby przybliżyć się do przyszłego członkostwa w UE.

Związek Miast Polskich, podobnie jak inne organizacje samorządowe, wspiera proces integracji Ukrainy z UE. W maju 2022 r. Zarząd ZMP zwrócił się do przedstawicieli polskiego rządu o zaapelowanie do Rady Unii Europejskiej o natychmiastowe zaakceptowanie wniosku Ukrainy o przyznanie statusu kandydata do człon­kostwa w Unii. Wobec doświadczenia wieloletniej współpracy z ukraińskimi organizacjami samorządowymi, szczególnie Związkiem Miast Ukrainy, i ukraińskimi samorządami, było dla nas oczywiste, że miejsce Ukrainy jest we wspólnocie europejskiej.

Polska, w tym polskie samorządy, miała znaczący wkład w prowadzoną w Ukrainie reformę decentra­lizacyjną, której elementami były m.in. zmiana struktury ukraińskich gmin – proces tworzenia połączonych gmin (ukr. OTG) oraz nadanie miastom i gminom podmiotowości w zakresie kształtowania lokalnych strategii rozwoju i zarządzania finansami na szczeblu lokalnym.

Zbrodnicza inwazja Rosji na Ukrainę spowolniła ten proces rozwojowy i ukierunkowała znacznie zmniej­szone dochody wspólnot lokalnych na działania doraźne, wymuszone przez metodyczne niszczenia przez agresora infrastruktury krytycznej, obiektów użyteczności publicznej i budynków mieszkalnych.

Równocześnie jednak przedstawiciele ukraińskich samorządów jednogłośnie podkreślają, że jednym z efektów wdrażanej od 2016 roku decentralizacji jest ich większa decyzyjność w sytuacji zarządzania kryzyso­wego, które wymusiła wojna, ale też ogromna identyfikacja obywateli z małymi ojczyznami, a co za tym idzie ich zaangażowanie w walce o niepodległą Ukrainę.

Po inwazji 24 lutego 2022 r mieszkańcy, społeczności lokalne i organizacje obywatelskie polskich miast i wsi objęły opieką i w 2023 roku nadal udzielają bezprecedensowego wsparcia milionom uchodźców wojen­nych z Ukrainy. Poprzez sieć miast partnerskich, polsko-ukraińskich, ale także poszerzonych o partnerstwa z Niemiec, Francji, Włoch, państw bałtyckich i innych krajów UE, stale do Ukrainy dostarczana jest pomoc humanitarna i inne potrzebne wsparcie.

Należy jednak pokreślić, że główna narracja, którą słyszymy ze strony ukraińskich samorządowców, dotyczy perspektywy rozwojowej, związanej z (od)budową Ukrainy i spodziewanym postępującym procesem stowarzyszeniowym z UE.

Polskie doświadczenie jednoznacznie pokazuje, jak znaczącą rolę w tym procesie odgrywa samorząd lokalny. W okresie przedakcesyjnym polskie samorządy i NGO zaplanowały i wdrożyły tysiące projektów miękkich i infrastrukturalnych. Było to możliwe tylko dzięki funduszom przedakcesyjnym UE – Phare, ISPA, SAPARD, do których mogliśmy aplikować. Środki te nie tylko poprawiały jakość życia mieszkańców, ale uczyły demokracji, transparentności, wdrażania europejskich wartości u podstaw.

Dzisiaj polskie samorządy są otwarte i gotowe do wsparcia ukraińskich partnerów w analogicznym pro­cesie, jednak know-how, którym chcą się dzielić, nie jest tu wystarczające. Ukraina – w tym ukraińskie samo­rządy – potrzebują dostępu do funduszy europejskich, analogicznych do tych, z których w okresie przed­akcesyjnym korzystała Polska. Aktualnie dostępne fundusze (np. Interreg Next) są dostępne dla wąskiego grona ukraińskich i polskich (a także z innych krajów UE objętych programami transgranicznymi) odbiorców.

Pragniemy podkreślić, że polsko-ukraińskie partnerstwa rozciągają się od wschodnich rubieży Ukrainy po zachodnie granice Polski. Wsparcie obejmuje także ukraińskie społeczności lokalne, których terytoria jeszcze znajdują się pod rosyjską okupacją. Władze samorządów m.in. z obszaru azowskiego jak Mariupol, Melitopol, Berdiańsk i inne, już dzisiaj chcą współpracować i rozwijać przyszłościowe plany (od)budowy i integracji.

Dlatego wnioskujemy do Komisji Europejskiej o jak najszybsze wypracowanie i ogłoszenie funduszy umożliwiających realizację projektów miękkich i infrastrukturalnych, we współpracy z partnerami z UE, dla Ukrainy, w tym szczególnie jednostek samorządu terytorialnego.

Jednym z najszybszych działań mogłoby być rozszerzenie zasięgu wspomnianego pakietu programów transgranicznych, w tym dla Polski i Ukrainy - Interreg Next, który powinien objąć całe terytorium Ukrainy i cały obszar Polski.

Tychy 16 czerwca 2023 r.

Za Zarząd Związku Miast Polskich

(-) Zygmunt Frankiewicz

PREZES ZWIĄZKU