Kiedy 30 lat temu Ukraina wybiła się na niepodległość, wykorzystując upadek Związku sowieckiego, rozumieliśmy, jakie to ma kolosalne znaczenie także dla Polski i dla Europy. Potwierdza to najnowsza historia Białorusi, która wówczas nie była w stanie skorzystać z okazji.
Te 30 lat wolności było dla Ukrainy znacznie trudniejsze niż dla nas i innych państw, które nie były sowieckimi republikami (stosunkowo najprędzej uporały się z sowiecką spuścizną kraje bałtyckie).
A Ukraina, spowita siecią post-sowieckich układów, próbowała z nimi walczyć na różne sposoby. Były chwile spokojniejsze, ale ten spokój nie sprzyjał rozrywaniu plątaniny różnych, starych i nowych powiązań, nazywanych dyplomatycznie oligarchią. Były dwa zrywy – pierwszy „pomarańczowy”, w obronie demokracji po sfałszowaniu wyborów prezydenta, drugi na Euromajdanie, w obronie umowy stowarzyszeniowej Ukrainy z Unią Europejską.
Po Majdanie Ukraina zrealizowała bardzo trudną reformę decentralizacyjną, rozpoczętą w 2015 roku przez rząd byłego burmistrza Winnicy, Wołodymyra Hrojsmana, a zakończonej przed wyborami samorządowymi w październiku 2020 r., które mogły się odbyć już w nowym, efektywnym podziale administracyjnym. Dzięki reformie samorządy uzyskały osobowość prawną, samodzielność i – w porównaniu z poprzednimi – całkiem niezłe środki finansowe. Z doświadczenia polskiego wiemy, jak ważna jest prawdziwa decentralizacja. Dlatego warto tutaj wspomnieć Wiaczesława Nehodę, który z pozycji wiceministra walczył przez te wszystkie lata o decentralizację na Ukrainie. I ją skutecznie wywalczył. W latach 2014-15 próbowaliśmy mu doradzać (grupą kierował b. prezydent Warszawy, Marcin Święcicki), w wyniku czego często powtarzał: „Postaram się uniknąć polskich błędów” (np. gmin i powiatów obwarzankowych).
* * *
W 30-lecie niepodległej Ukrainy wpisuje się 27 lat współpracy Związku Miast Polskich (ZMP) ze Związkiem Miast Ukrainy (AMU). Obie organizacje razem promują ideę współpracy miast partnerskich oraz realizują wspólne projekty wspierające procesy decentralizacji i rozwój samorządności, co zawarte zostało w podpisanej w 2000 r. w Ostrowcu Świętokrzyskim umowie o współpracy.
W latach 2011-2019 Związek z różnymi partnerami i dzięki dofinansowaniu zewnętrznemu był zaangażowany w wiele projektów wzmacniających samorządność i decentralizację w Ukrainie. Oto krótki przegląd naszych działań.
W 2011 roku ZMP zrealizował projekt wspierany przez MSZ RP. Jego celem było zaprezentowanie najlepszych praktyk w zakresie realizacji usług publicznych na poziomie lokalnym (mieszkalnictwo komunalne, gospodarka odpadami, efektywność energetyczna), w formie wizyty studyjnej w trzech polskich miastach dla 11 przedstawicieli ukraińskich władz lokalnych.
W 2014 r., w ramach inicjatywy Study Tours to Poland, ZMP koordynował projekt ukierunkowany na wsparcie procesu decentralizacji w Ukrainie. Został on sfinansowany przez Polsko-Amerykańską Fundację Wolności, a jego celem była prezentacja polskich doświadczeń decentralizacyjnych. 150 przedstawicieli samorządów - burmistrzów i wysokich urzędników z 98 ukraińskich gmin od września 2014 do czerwca 2015 roku odwiedziło 74 polskie miasta i miasteczka.
Wizyta w Gołdapi w ramach inicjatywy Study Tours to Poland. Fot. UM w Gołdapi
W kolejnym roku (2015) zainicjowano dwa projekty. Jeden z nich, finansowany przez polskie MSZ, służył wypracowaniu rekomendacji dla dalszych działań i wsparcia procesu decentralizacji w Ukrainie. Odbyła się wizyta studyjna dla 28 ukraińskich burmistrzów i przedstawicieli władz lokalnych w Polsce, bilateralna konferencja oraz warsztat. Drugi projekt, współfinansowany z programu RITA, realizowany był w Ukrainie, dotyczył zaplanowania kampanii promocyjnej procesu decentralizacji oraz przygotowanie strategii szkoleniowej AMU wspierającej wdrażanie reform na poziomie lokalnym.
Spotkanie w Kancelarii Prezydenta RP w marcu 2015 r., otwierające projekt wspierający proces decentralizacji w Ukrainie. Fot. KPRP
W 2016 r. nasze Związki współpracowały przy realizacji projektu „Zwiększenie udziału mieszkańców w planowaniu strategicznym w gminach”, który był finansowany w ramach Polsko-Kanadyjskiego Programu Wsparcia Demokracji oraz Polską Pomoc Rozwojową przez Fundację Solidarności Międzynarodowej. W ramach projektu 5 gmin ukraińskich otrzymało pomoc ekspercką w zakresie opracowania kierunków rozwoju strategicznego.
Konferencja Demokracja lokalna we współpracy polsko – ukraińskiej, Połtawa,
24-25 listopada 2016 r. Fot. Arch. ZMP
W latach 2017-2018 ZMP był liderem projektu „Polsko-norweska pomoc dla poprawy efektywności energetycznej na Ukrainie”, zrealizowanego ze środków norweskich. Zorganizowano wizyty studyjne w Polsce i Norwegii, warsztaty wymiany doświadczeń w Ukrainie i w Polsce, wykonano analizę i adaptację legislacyjną. Podsumowaniu projektu i upowszechnieniu jego rezultatów służyła ogólnokrajowa konferencja w Kijowie. Partnerem ZMP w tym projekcie obok AMU było Stowarzyszenie Miast Energoefektywnych Ukrainy.
Polscy i ukraińscy samorządowcy w siedzibie składowiska odpadów gminy Fridrikstad
w 2017 r. w ramach projektu norweskiego. Fot. Arch. ZMP
Konferencja podsumowująca w Kijowie w 2018 r. Fot. Arch. ZMP
Rok 2018 to kolejna inicjatywa pod nazwą „Zarządzanie miastem i gminą miejsko-wiejską w modelu partnerstwa i współpracy – adaptacja do warunków ukraińskich” ze wsparciem środków Polskiej Pomocy Rozwojowej. Odbywały się warsztaty w Ukrainie, w tym w formule wymiany doświadczeń z udziałem polskich ekspertów (praktyków administracji samorządowej), a także wizyty studyjne w Polsce.
Warsztat w Płocku w 2018 roku podsumowujący projekt Zarządzanie miastem i gminą miejsko-wiejską w modelu partnerstwa i współpracy - adaptacja do warunków ukraińskich. Fot. Arch. ZMP
Niestety, pandemia COVID-19 w latach 2020-2021 zmniejszyła znacznie intensywność podejmowanych wspólnie działań, ale już od jesieni br. dwa polskie miasta – Wieliczka i Polanica Zdrój rozpoczną działania w ramach nowego przedsięwzięcia Rady Gmin i Regionów Europy (CEMR) i PLATFORMY – ogólnoeuropejskiej koalicji miast, regionów i ich stowarzyszeń działających na rzecz zdecentralizowanej współpracy. Projekt „Mosty zaufania: wzmocnienie pozycji gmin na Ukrainie i w UE poprzez partnerstwo” będzie wspierać działania na rzecz tworzenia skutecznie działających, dwustronnych kontaktów pomiędzy gminami na Ukrainie i w krajach UE.
Spotkanie w ramach PLATFORMY w Kijowie w 2019 r. Fot. Arch. ZMP
Do tej pory zawiązało się – m.in. dzięki podejmowanym przez ZMP i AMU działaniom – około 500 partnerstw między polskimi i ukraińskimi gminami, miastami, powiatami a rejonami i województwami a obwodami. To zwiększa nadzieję na trwałe zbliżenie, pojednanie i przyjaźń między naszymi narodami.
Zapraszamy do wspólnego świętowania 30. rocznicy Niepodległości Ukrainy, a także odwiedzania strony Ukraina30.PL, na której o swojej współpracy na rzecz niepodległej Ukrainy i pomysłach na świętowanie tej rocznicy informują organizacje pozarządowe, samorządy, szkoły, biblioteki, domy kultury, media, społeczności akademickie, przedsiębiorcy i osoby prywatne.
Biuro ZMP
