Od 2016 do 2023 roku samorząd terytorialny doświadczył ograniczenia autonomii i zwiększonej ingerencji rządu. Dochody własne JST spadły, a zależność od dotacji wzrosła, co doprowadziło do deficytu finansowego. W edukacji luka finansowa się pogłębiła, a zadłużenie JST wzrosło. Skąd takie wnioski? Podczas obchodów Dnia Samorządu Terytorialnego 27 maja w Senacie RP przedstawiliśmy analizę oraz rozwiązania legislacyjne wypracowane przez środowisko samorządowe. Organizatorami spotkania byli: Senat RP, Związek Miast Polskich i Unia Metropolii Polskich przy współpracy innych organizacji samorządowych.
Głównym celem spotkania w Senacie było - po pierwsze - zaprezentowanie informacji o stanie samorządu terytorialnego w Polsce. Pokazaliśmy, jak zmiany sytuacji prawnej JST w latach 2016–2023, wprowadzane z nieukrywanym zamiarem recentralizacji państwa i osłabienia jego struktur lokalnych i regionalnych, zachodziły zarówno w regulacjach systemowych (finanse, edukacja), jak i doraźnie, w wielu ustawach szczegółowych.
Po drugie – organizacje samorządowe i pozarządowe przedstawiły konieczne kierunkowe zmiany wypracowane przez różne środowiska (w tym stronę samorządową Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego). Mają one odwrócić negatywne zmiany oraz zredukować niebezpieczne tendencje ograniczenia samodzielności społeczności lokalnych, zmniejszania ich zasobów finansowych. Trzeba również odwrócić obecne ubezwłasnowolnienie samorządów w organizacji i finansowaniu gospodarki komunalnej oraz lokalnych i regionalnych usług publicznych, a także w polityce rozwoju. Wiele z proponowanych postulatów ma kształt gotowych projektów ustaw.
Diagnozy i recepty na problemy samorządu terytorialnego
Głównym zdiagnozowanym problemem w analizie jest luka finansowa w edukacji, która osiągnęła 37 mld zł, a zadłużenie JST wzrosło do 91 mld zł. Deficyt bilansowy wyniósł prawie - 9 mld zł. Dochody własne JST były ograniczone, a dotacje były przyznawane arbitralnie.
Samorządowcy proponują pilne działania, takie jak:
- Zwiększenie udziałów JST w podatkach dochodowych, w tym dochodach z podatku PIT zryczałtowanego.
- Przywrócenie subwencji rozwojowej w 2023 roku, aby wyrównać ubytki w wpływach z PIT.
Natomiast długoterminowe zmiany systemowe mogłyby przedstawiać się następująco:
- Zwiększenie autonomii finansowej JST poprzez promowanie lokalnej przedsiębiorczości i inwestycji.
- Ustalenie obiektywnych kryteriów przyznawania dotacji celowych, uwzględniających realne potrzeby JST.
Wzmacnianie roli samorządu terytorialnego według analizy to:
- Zapewnienie większej autonomii JST w podejmowaniu lokalnych decyzji.
- Wspieranie współpracy między JST poprzez platformy wymiany doświadczeń i projektów.
Reforma edukacji miałaby natomiast polegać na m.in.:
- Inwestowaniu w infrastrukturę edukacyjną i nowoczesne technologie.
- Poprawie wynagrodzeń nauczycieli dla zapewnienia wysokiej jakości edukacji.
Pstryczek dla rządu
Podczas wydarzeń ZMP i UMP zaprezentowały również dwa kolejne nowe odcinki „Pstryczek od rządu, czyli nasz drogi prąd” oraz „Pstryczek od rządu i po kasie” wspólnej kampanii informacyjnej na temat problemów miast i ich mieszkańców. Więcej: https://www.miasta.pl/aktualnosci/ruszaja-kolejne-spoty-kampanii-informacyjnej-zmp-i-ump
W załączeniu: Diagnozy i recepty na główne problemy SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO 2023 wraz z załącznikami
