Przed posiedzeniem odbyło się robocze spotkanie ekspertów i samorządowców z miast w sprawie wypracowania tez Związku Miast Polskich (i UMP) w sprawie zmian w systemie finansów JST, a także doraźnych działań na lata 2023 i 2024. Spotkanie zostało wywołane przez propozycję Ministerstwa Finansów w kwestii docelowych zmian w systemie finansów.
Postulaty finansowe
Podczas spotkania ustalono, że niezbędna jest diagnoza sytuacji finansowej JST z prognozą na lata 2023 i 2024 oraz powołanie zespołu bilateralnego z udziałem przedstawicieli samorządów, który będzie nad nią pracował. Zdaniem uczestników konieczne jest określenie celów nowego systemu finansów, który powinien charakteryzować się adekwatnością, stabilnością i zróżnicowaniem źródeł zasilania. Dopiero wtedy będzie można rozmawiać o narzędziach. Reprezentanci miast i eksperci postulowali: zapewnienie adekwatności do wydatków w części oświatowej subwencji ogólnej, udziału dla JST w PIT zryczałtowanym, zwiększenie udziału w CIT, a także reformę podatków od nieruchomości czy zwrot VAT-u od inwestycji. Jeśli chodzi o doraźne rozwiązania, to niezbędne jest m.in. przywrócenie subwencji rozwojowej oraz stabilizacja subwencji oświatowej.
Zarząd ZMP w trakcie swoich obrad w Tarnowskich Górach zaakceptował wypracowany kierunek działań. Samorządowcy mówili o zapaści finansowej miast, której powodem jest „Polski Ład” i to, że rekompensaty rządowe nie trafiają do tych JST, które mają największe ubytki w dochodach (nadrekompensaty są w gminach wiejskich). - Wyrwa w finansach publicznych miast jest coraz większa – alarmował Zygmunt Frankiewicz, prezes ZMP. Więcej (odpowiedź do MF) w załączeniu i TUTAJ
Bardzo niebezpieczna próba zmiany ustroju
Przedstawiciele miast członkowskich ZMP zasiadający w Zarządzie ZMP potwierdzili i umocnili swoje negatywne stanowisko, które zostało podjęte 23 września na posiedzeniu w Hrubieszowie, w sprawie projektu ustawy o ochronie ludności oraz o stanie klęski żywiołowej. Projekt ten wprowadza bardzo niebezpieczne rozwiązania, które ingerują niepokojąco w prawa obywatelskie (znacząco eliminują możliwość dochodzenia roszczeń z tytułu wprowadzenia stanu klęski żywiołowej) oraz mogą znacząco ograniczyć prawa całych społeczności lokalnych w stanach, których nie ma obecnie w Konstytucji RP. Poważne obawy o zgodność z ustawą zasadniczą budzi proponowany zapis wprowadzający dwa nowe stany: stan pogotowia i zagrożenia. To próba zmiany ustroju RP bez zmiany Konstytucji i zakopywania demokracji – alarmowali prezydenci i burmistrzowie.
Proponowana ustawa jest w opinii przedstawicieli miast niespójna, chaotyczna, skomplikowana w interpretacji. Projekt w znacznym stopniu ubezwłasnowolnia JST, a to właśnie na szczeblu gminy faktycznie i praktycznie występuje zagrożenie. Każda sytuacja kryzysowa zaczyna się bowiem w zdecydowanej większości na szczeblu lokalnym, a to wymaga autonomii, a przede wszystkim zapewnienia narzędzi samorządom lokalnym, aby mogły one swobodnie funkcjonować i działać, kiedy kryzys obejmuje jedną gminę. Projektowany system reakcji na sytuacje kryzysowe opiera się w zdecydowanej większości na zarządzaniu nim przez państwową straż pożarną. Nie wszystkimi sytuacjami kryzysowymi powinna zarządzać straż pożarna, bo kryzysem jest też stan epidemii czy sytuacja związana z napływem uchodźców. Sytuacja kryzysowa to nie tylko powódź, huragan czy pożar. Projekt ustawy nie precyzuje również w ogóle jasno zagadnień związanych z obroną cywilną - nie wskazuje modelowych struktur organizacyjnych, ich wyposażenia, podległości służbowej, gotowości do działania oraz ich powoływania.
ZMP napisze do RPO i Prezydenta RP
Obawy budzi ponadto możliwość zawieszenia organów samorządu terytorialnego przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek właściwego terytorialnie wojewody oraz ustanowienia pełnomocnika, w przypadku nieskuteczności działań wynikających z wprowadzenia stanu pogotowia, stanu zagrożenia lub stanu klęski żywiołowej. Kryterium oceny jest nieprecyzyjne i rodzi duże wątpliwości. Zupełnie nieuzasadniona jest zdaniem samorządowców z miast ingerencja wojewody w czasie stanu zagrożenia lub stanu klęski żywiołowej w kompetencje JST ws. wyznaczenia pełnomocnika, który ma przejąć zadania samorządów i działać w imieniu JST i na ich koszt. Niepokój budzi także zapis, który pozwala wójtowi/burmistrzowi/prezydentowi miasta na złożenie skargi na decyzję premiera dopiero po 30 dniach. W sprawie tego projektu oprócz ponowienia negatywnego stanowiska, uzgodniono, że zostaną wysłane pilnie pisma do Rzecznika Praw Obywatelskich i Prezydenta. Więcej - TUTAJ.
Podczas posiedzenia 18 listopada w Tarnowskich Górach członkowie Zarządu Związku negatywnie zaopiniowali też projekt ustawy o Systemie Informacji Finansowej (rządowy, druk 2771), ponieważ ogranicza prawa obywatelskie.
Przeciwko Lex Czarnek Bis
Zarząd ZMP zaakceptował stanowisko Komisji Edukacji ZMP, która negatywnie zaopiniowała projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw z dnia 20 października 2022 roku (druk nr 2710), tzw. Lex Czarnek Bis. Członkowie Komisji jednomyślnie wyrazili swój stanowczy sprzeciw wobec m.in. trybu procedowania zmian w systemie oświaty i ograniczenia autonomii samorządów w zakresie kreowania sieci szkół, przedszkoli i placówek. Komisja stwierdziła, że absurdalne jest tworzenie w ustawie katalogu zamkniętego okoliczności przemawiających za likwidacją szkoły. Komisja Edukacji podkreśliła ponadto, że zaproponowany wzrost wynagrodzeń nauczycieli na poziomie 7,8% (realnie dla samorządów koszt 11%), jest zbyt niski i prowadzi do dalszej pauperyzacji zawodu nauczyciela. Niskie wynagrodzenie nauczycieli, zdaniem członków Komisji, wpływają na strukturę wiekową zatrudnionej kadry (przede wszystkim osoby w wieku przedemerytalnym) oraz występujące braki kadrowe. Stanowisko w załączeniu. Więcej -(Wniosek o niepodpisywanie nowelizacji Prawa oświatowego) - TUTAJ.
Niewystarczające środki na oświatę
Zarząd Związku negatywnie zaopiniował projekt rozporządzenia MEiN w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla JST w roku 2023 ze względu na zbyt małą kwotę do podziału. Projekt rozporządzenia ustala podział określonej w ustawie budżetowej na rok 2023 kwoty części oświatowej subwencji ogólnej między jednostki samorządu terytorialnego (JST), z uwzględnieniem w szczególności typów i rodzajów szkół i placówek prowadzonych przez te jednostki, etapów rozwoju zawodowego nauczycieli oraz liczby uczniów w szkołach i placówkach. Jak wskazywali członkowie Zarządu Związku nominalna podwyżka subwencji nie pokryje rosnących kosztów utrzymania szkół - zwłaszcza w obliczu kryzysu inflacyjnego i energetycznego. Subwencja projektowa na 2023 r. nie uwzględnia również zapowiadanych przez Ministra Edukacji i Nauki podwyżek dla nauczycieli. Subwencja oświatowa od lat jest niedoszacowana. Według raportu Najwyższej Izby Kontroli, kosztów wdrażanej od 2016 r. reformy oświaty nie doszacowano – subwencja oświatowa, z której miały być sfinansowane zmiany, wzrosła o 6 proc, a wydatki samorządów na szkoły powiększyły się o 12 proc.
Uwagi miast do projektów
Z kolei pozytywnie Zarząd ZMP zaopiniował projekty ustaw: o zmianie ustawy o podatkach i opłatach lokalnych (dotyczy możliwości korzystania z opłaty uzdrowiskowej, gdy niecały obszar gminy jest uzdrowiskiem, np. Połczyn Zdrój czy Sopot), o zmianie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (elastyczność przy fakultatywnym tworzeniu izb wytrzeźwień bez względu na liczbę mieszkańców; samorządowcy zwracali uwagę na duże koszty i brak regulacji sprzedaży alkoholu za pośrednictwem internetu), o zmianie ustawy – Prawo wodne (Lewica – autopoprawka, usunięcie z zapisów ustawy uchylonych przepisów oraz poprawienie błędów językowych), o zmianie ustawy o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej i Punkcie Informacji dla Przedsiębiorcy oraz niektórych innych ustaw (poprawia warunki do podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej przez sektor małych i średnich przedsiębiorstw; samorządowcy zwracali uwagę jednak na trudności techniczne z wdrożeniem zaproponowanych rozwiązań bez dodatkowego czasu na dostosowanie). Pozytywną opinię otrzymały też projekty rozporządzeń MF - w sprawie zaniechania poboru podatku dochodowego od niektórych dochodów spółek kapitałowych powstałych z przekształcenia samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej oraz w sprawie Rejestru Należności Publicznoprawnych (z uwagą, że wejście w życie powinno nastąpić po ustawowych 14 dniach, a nie od razu).
Samorządowcy z Zarządu ZMP podzielili się wątpliwościami co do projektu o Funduszu Transformacji Śląska SA (rządowy, druk 2772). Zdecydowano o przesłaniu uwag z miast do resortu. Zastrzeżenia dotyczyły m.in. tego, że są już na Śląsku instytucje pełniące takie funkcje i po co tworzyć nowe. Gdyby jednak regulacja ta miała wejść w życie, to należy zapewnić w organach tej spółki reprezentację samorządową, której obecnie tam brakuje. Zarząd zdecydował również o przekazaniu uwag z miast członkowskich do MKiŚ w sprawie projektów ustawy o: przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie elektrowni szczytowo-pompowych oraz inwestycji towarzyszących i do MFiPR w sprawie udzielania pomocy de minimis oraz pomocy publicznej w ramach programów finansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego Plus na lata 2021-2027.
W załączeniu opinie w sprawie projektów.
Joanna Proniewicz, rzecznik prasowa ZMP
