Stojąc w sytuacji kolejnej zmiany przepisów mających zasadniczy wpływ na wysokość uzyskiwanych dochodów przez samorządy, ZMP i UMP zwracają uwagę na wymierne już skutki obecnie obowiązujących przepisów:

• zmiany w systemie podatku dochodowego od osób fizycznych PIT wprowadzone w roku 2019 trwale ograniczyły dochody jednostek samorządu terytorialnego od roku 2020 o 6,1 mld zł; w miastach UMP ten ubytek szacowany jest na 1,7 mld zł;
• zmiana funkcjonowania Otwartych Funduszy Emerytalnych (OFE) i przeniesienie zgromadzonych tam środków na Indywidualne Konta Emerytalne (IKE) pozbawiły jednostki samorządu terytorialnego dochodów z tytułu PIT w kwocie 9,6 mld zł w najbliższych latach;
• wprowadzony z dniem 1 stycznia 2022 r. program Polski Ład spowodował negatywne skutki finansowe dla samorządów terytorialnych obniżając dochody z PIT o 13 545 mln zł w 2022 r., co stanowi około jedną piątą dochodów z udziałów we wpływach z PIT. Ubytek dochodów samorządów w ciągu 10 lat sięgnie 125 mld zł.

Zwracają uwagę, że w wyjątkowo niekorzystnej sytuacji JST w 2022 roku w zakresie dochodów z PIT (na koniec lutego nastąpił spadek o ponad 11%) i wyjątkowo korzystnej sytuacji budżetu państwa w zakresie PIT (nastąpił wzrost dochodów z PIT na koniec lutego o ponad 31% w stosunku do stanu na koniec lutego 2021 r.) projekt nowelizacji ustawy podatkowej Polskiego Ładu zakłada stratę JST z PIT w wysokości 85 mld zł w latach 2022-2031. Strata dochodów netto JST (po uwzględnieniu zwiększenia środków z tytułu subwencji rozwojowej) sięgnie 11 mld zł rocznie.

Propozycje rekompensaty przedstawione przez MF w piśmie z 4 kwietnia 2022 r. ws. rozwiązań do projektu ustawy poprawiającego tzw. program Polski Ład nie korygują stwierdzonych błędów mechanizmu stabilizującego dochody JST. Nie realizują zasadniczego celu, w jakim wspomniany mechanizm został uchwalony, tj. nie rekompensują w pełni dla każdej JST ubytku w dochodach własnych JST, uniemożliwiając realizację zadań na dotychczasowym poziomie, wobec czego nie mogą być pozytywie zaopiniowane – czytamy w Stanowisku.

Samorządowcy zwracają uwagę, że mechanizm tzw. reguły stabilizacji finansowej JST posiada dwie podstawowe wady:

I. Kwoty referencyjne (kwoty dochodów z PIT i CIT) na kolejne lata są istotnie zaniżone, w tym kwota dla 2022 r., wskazana ustawie o dochodach JST, została błędnie ustalona na poziomie zaniżonym o blisko 10 mld zł (w kwocie 69,9 mld zł zamiast 79,7 mld zł).
W okresie najbliższych trzech lat 2022-2024 nierekompensowany ubytek dochodów JST wyniesie łącznie ponad 26 mld zł.
Unia Metropolii Polskich i Związek Miast Polskich proponują przyjęcie do metody ustalania rekompensaty aktualnych danych z wykonania budżetów za 2021 r. Biorąc pod uwagę powyższe przesłanki wnosimy o zmiany w decyzjach ustalających wysokość należnych JST dochodów z tytułu PIT na 2022 rok i urealnienie ich wysokości do faktycznego wykonania za rok 2021.

II. Sposób podziału części rozwojowej subwencji ogólnej został dokonany według niewłaściwej metodo­logii, która nie rekompensuje w pełni każdej JST ubytków w dochodach z PIT.
Wady mechanizmu podziału części rozwojowej subwencji ogólnej ustalonego przez Ministerstwo Finansów oraz niezwykły poziom skomplikowania przepisów odnoszących się do stabilizacji dochodów JST uniemożliwiają dochowanie zasady realności planowania budżetów JST.

Wobec przedstawionych uwag apelujemy o zastosowanie najbardziej przejrzystego mechanizmu kompensacyjnego polegającego na adekwatnym do trwałych ubytków dochodów JST z PIT podwyższeniu udziałów JST w podziale dochodów z PIT pomiędzy budżet państwa a samorządy. Wnosimy o podwyższenie udziałów JST z tytułu zmian podatkowych w PIT w następującej wysokości:

• gmin wzrostu udziału o 24,52 p.p., tj. z 38,34% do 62,86%
• miast na prawach powiatu wzrost udziału o 31,08 p.p., tj. z 48,59% do 79,67%
• powiatów wzrostu udziału o 6,56 p.p., tj. z 10,25% do 16,81%
• województw wzrostu udziału o 1,02 p.p., tj. z 1,60% do 2,62%

a także wprowadzenia podziału dochodów z podatku PIT płaconego w formie ryczałtu między budżet państwa i budżety JST, z zastosowaniem wskaźników udziału w PIT adekwatnych do szczebla samorządu terytorialnego - czytamy w Stanowisku.

ZMP i UMP podkreślają także w Stanowisku, że z uwagi na nadzwyczajną sytuację, która jest efektem agresji Federacji Rosyjskiej na Ukrainę, ponad 2,4 mln uchodźców uzyskało schronienie na terenach Polski, a liczba mieszkańców miast zwiększyła się o kilkaset tysięcy osób (przykładowo w Warszawie znajduje się ok 300 tys. obywateli Ukrainy, w Krakowie 120 tys., w Łodzi ok. 50 tys.). Dlatego samorządowcy apelują o dodatkowe zwiększenie udziału w PIT o 5 pkt. proc. na realizację zwiększonego zakresu zadań w związku ze wzrostem liczby ludności.

Wnoszą o podwyższenie udziałów JST w PIT w następującej wysokości:

• gmin wzrostu udziału o 29,52 p.p., tj. z 38,34% do 67,86%
• miast na prawach powiatu wzrost udziału o 36,08 p.p., tj. z 48,59% do 84,67%
• powiatów wzrostu udziału o 6,56 p.p., tj. z 10,25% do 16,81%
• województw wzrostu udziału o 1,02 p.p., tj. z 1,60% do 2,62%.

Pełna treść Stanowiska poniżej w załączeniu.