Szwajcaria jest krajem, który od dziesiątek lat przyjmuje u siebie przybyszów z innych krajów. Dlatego Związek Miast Polskich organizując kolejne seminarium z cyklu Forum Rozwoju Lokalnego wraz z partnerami – konsorcjum „ENCO Urbanplan” i Ministerstwem Funduszy i Polityki Regionalnej – postanowił sięgnąć do bogatych doświadczeń szwajcarskich miast. „Jak integrować migrantów z lokalną społecznością? Doświadczenia szwajcarskich miast” – to temat spotkania online, które odbyło się 4 grudnia br.

- Szwajcaria ma bardzo ciekawe doświadczenia w dziedzinie zarządzania zjawiskiem migracji, zarówno na szczeblu centralnym, jak i lokalnym – mówił podczas seminarium Andrzej Porawski, dyrektor Biura ZMP.- W Polsce sytuacja jest bardziej skomplikowana: przez całe lata nie mieliśmy dobrze zbudowanej, nowoczesnej polityki migracyjnej na szczeblu krajowym. W wielu miastach, ośrodkach akademickich, mieszkają tysiące studentów z zagranicy, a w ostatnich 3 latach przybyli do miast uchodźcy. To nowe zjawisko, z którym się mierzymy.

Niektóre polskie miasta próbowały zbudować swoje lokalne polityki migracyjne. Pionierem był tu Gdańsk, który dzielił się swoimi doświadczeniami z innymi miastami i pobudzał inne miasta także do uwzględniania tego zjawiska albo w postaci założeń do lokalnej polityki migracyjnej albo przynajmniej w stosownych rozdziałach w strategiach rozwoju. Polskie samorządy są w więc wciąż jeszcze na etapie uczenia się, jak sobie z tymi zjawiskami radzić i jak zarządzać przyjmowaniem imigrantów w społecznościach lokalnych.

Jak więc wygląda zarządzanie migracją w Szwajcarii? Jak do tego problemu podchodzą władze szwajcarskich miast? Jakimi środkami i narzędziami dysponują?

Imigracja w Szwajcarii zawsze powodowana była potrzebami gospodarki, zawsze to one ją napędzały. - To dotyczy raczej wszystkich krajów. Niewiele jest takich, które odnotowują sukces gospodarczy bez migracji – mówił podczas seminarium Mark Engler, doradca Sekretarza Stanu ds. Migracji rządu Szwajcarii.

Jeśli chodzi o ruch „za pracą”, to ilość pozwoleń związana jest z zapotrzebowaniami na pracowników zgłaszanymi przez kantony. Migranci z tzw. krajów trzecich, spoza Unii Europejskiej, mogą przyjechać tu do pracy tylko, jeśli na interesujących ich stanowiskach występują braki, a władze nie są w stanie obsadzić ich pracownikami z UE. Na tym polu rząd federalny ma ograniczoną władzą – jest to zapisane w Konstytucji Szwajcarii, a także w ustawach. Zatem kantony suwerennie podejmują wiele decyzji dotyczących migracji. - To bardzo ważna, podstawowa zasada – podkreślał gość spotkania. – Oczywiście działania między rządem federalnym a kantonami są koordynowane w wysokim stopniu tak, aby zapewnić najlepsze rozumienie szwajcarskich polityk na wszystkich poziomach.

Choć zdecydowana większość osób przyjeżdzających do Szwajcarii na stałe kieruje się powodami związanymi z pracą, debata polityczna trwająca w tym kraju kieruje uwagę na kontekst azylantów. Jednak, jak podkreślił gość seminarium, osoby te to zaledwie 7% wszystkich migrantów.

Warto podkreślić, że kiedy azylant otrzymuje pozytywna decyzję o przyznaniu azylu, trafia do systemu i jest kierowany do konkretnego kantonu. Nie wybiera go sam. Władze Szwajcarii chcą w ten sposób uniknąć koncentracji grup azylantów. Rozdzielają je według potrzeb zgłaszanych przez władze lokalne. Tylko obywatele UE mają prawo do swobodnego wyboru miejsca pobytu.

Integracja społeczna migrantów jest wspólną odpowiedzialnością i wspólną kompetencją trzech poziomów władzy. Rząd federalny wyznacza ramy prawne migracji, zapewnia ogólną spójność polityki migracyjnej w całej Szwajcarii, a także zapewnia wsparcie finansowe kantonom, by mogły one realizować ramy krajowe tej polityki. Niemożliwe jest jednak zdefiniowanie każdego szczegółu jej realizacji w terenie. Kantony więc mają swobodę w określaniu swojej specyfiki, koordynują też swoje działania z miastami i gminami. Oznacza to, że nie w każdym kantonie polityki te realizowane są tak samo. Czasem kantony same zajmują się migracją, a czasem delegują te zadania gminom. Kanton ma więc swobodę i może wybrać taki system, który najlepiej sprawdza się w działaniu w lokalnych uwarunkowaniach.

Szwajcarskie prawo dotyczące migracji i integracji stwierdza, że populacja imigrantów i populacja lokalna (która – co należy pamiętać – także często wywodzi się z migrantów) powinny stosować się do przepisów zawartych w szwajcarskiej konstytucji. Prawo migracyjne stwierdza, że osoby te powinny mieć dostęp do rynku pracy, ale integracja powinna także odbywać się na poziomie społecznym i kulturowym.

Integracja powinna odbywać się w standardowych strukturach. A więc na przykład dzieci imigrantów chodzą do szkól publicznych razem z dziećmi szwajcarskimi. Nie ma osobnych szkół dla dzieci z rodzin cudzoziemskich. Jeśli pojawiają się jakieś luki w tym systemie, istnieją specjalne, dedykowane programy miejskie stworzone po to, by wspierać integrację.

- Integracja nie jest dziełem przypadku. To proces ogólnospołeczny, który wymaga zaangażowania i wzajemnego szacunku, wymaga równości szans i jest ukierunkowany na włączenie ekonomiczne, społeczne, językowe i kulturowe – podkreślała podczas seminarium Natasha Pittet, radna Rady Miasta, dyrektorka ds. spraw społecznych i bezpieczeństwa miasta Biel/Bienne.

Podczas seminarium mowa była o działaniach wzmacniających integrację społeczną, opartych na dialogu międzykulturowym, zaangażowaniu lokalnej społeczności oraz przeciwdziałaniu ksenofobii i rasizmowi. Tina Babot, kierowniczka projektu i współpracowniczka naukowa z Biura ds. Integracji i Przeciwdziałania Rasizmowi w kantonie Bazylea-Miasto zaprezentowała strategie budowania integracyjnych dzielnic.

Mowa była także o tym, w jaki sposób w Szwajcarii łączy się potrzeby rynku pracy z integracją migrantów w oparciu o skoordynowane wspólne działania wielu partnerów: władz federalnych, instytucji kantonalnych, społeczności lokalnych, organizacji pozarządowych i lokalnych przedsiębiorców. Thusanthy Sinniah, konsultantka biznesowa w Magniti GmbH w Bazylei na konkretnych przykładach przedstawiła wyzwania i możliwości związane z integracją migrantów na rynku pracy. Pokazała, w jaki sposób te inicjatywy mogą przyczynić się do stworzenia trwałych rozwiązań na rzecz rozwoju regionalnego.

Integracja cudzoziemców zapisana w szwajcarskim prawie:

Federalna ustawa o cudzoziemcach i integracji:

Artykuł 4 – Integracja (SR 142.20)

• Celem integracji jest współistnienie mieszkających w Szwajcarii obywateli szwajcarskich i cudzoziemców zgodnie z wartościami Konstytucji Federalnej, a także wzajemnego szacunku i tolerancji.
• Integracja powinna umożliwiać cudzoziemcom, którzy legalnie i długoterminowo przebywają w Szwajcarii, uczestnictwo w życiu gospodarczym, społecznym i kulturalnym społeczeństwa.
• Integracja wymaga gotowości ze strony cudzoziemców oraz otwartości ze strony ludności szwajcarskiej.
• Cudzoziemcy są zobowiązani zapoznać się z warunkami społecznymi i stylem życia w Szwajcarii, a w szczególności nauczyć się jednego z języków narodowych.

Kantonalna ustawa integracyjna (Berneńska ustawa o integracji ludności obcej):

Art. 2 Cel integracji (124.1):

• Celem integracji jest konstruktywne współistnienie ludności szwajcarskiej i cudzoziemskiej, oparte na wzajemnym szacunku, w ramach prawa szwajcarskiego.
• Ludność cudzoziemska powinna mieć możliwość uczestnictwa w edukacji, a także w życiu gospodarczym, społecznym i kulturalnym.
• Wsparcie integracyjne jest ograniczone do osób, wobec których prawo federalne przewiduje obowiązek podejmowania działań na rzecz wspierania ich integracji.

Zapraszamy do obejrzenia zapisu wideo seminarium oraz zapoznania się z prezentacjami gości spotkania (pod tekstem)

Przypomnijmy, że celem Polsko-Szwajcarskiego Programu Rozwoju Miast jest podnoszenie jakości życia mieszkańców średnich miast tracących funkcje miejskie oraz zmniejszanie różnic społeczno-gospodarczych pomiędzy miastami polskimi i szwajcarskimi.

Szerszą relację z seminarium opublikujemy w najbliższym numerze Miesięcznika „Samorząd Miejski”.